TROBADOR DE FIN’AMOR

Christian Andreu.- Bernat de Ventadorn (1125-1195) foguèt, benlèu, lo trobador de mai qualitat, de mai fin trobar. Las sieunas cansos foguèron imitadas per mai d’un trobaire occitan e, puèi, d’Euròpa tota. Aital, trouvères franceses, joglars catalans, minnesängeralemands e trobatori italians, entre autres, considerèron que la sieuna poesia e tanben melodias foguèron las mai bèlas – e sincèras – jamai escotadas de l’epòca.

La poesia del trobador del parçan occitan de Corresa es considerada uèi lo jorn un exemple de sinceritat poetica, qu’inquietava la Glèsia per la sieuna radicalitat amb lo fin’amor, trabalh prigond de l’expression lirica mai nauta, que traspassa lo temps e que lo quite trobador lemosin revendiquèt. Las sieunas pròprias paraulas dins lo vèrs Chantars no pot gaire valer ja mòstran cossí la poesia d’amor a d’èsser sincèra o serà pas:

Chantars no pot gaire valer
Si d’ins dal cor no mou lo chans
Ni chans no pot dal cor mover
Si no.i es fin’amors coraus.
Per so es mon chantars cabaus
Qu’en joi d’amor ai et enten
La boch’e.ls olhs e.lcor e.l sen.

Maugrat aquò, la sieuna òbra foguèt pas editada dempuèi l’edat medievala fins l’an 1915. E foguèt l’alemand Carl Appel qui o faguèt. Puèi aurem d’esperar a l’estudi fach per l’israelian Moshé Lazar (1966). E lo catalan Martí de Riquer, qu’analizèt la sieuna òbra dins lo libre Los Trobadores de 1975.

Aquò balha coma resulta un fach que se pòt pas comprene. Un dels mai grands trobadors occitans es pas estat estudiat, analizat e publicat en Occitània fins las annadas 2000. La soleta excepcion ne seriá l’estudi que ne faguèt Miquèla Stenta l’an 1988. Es ara que tòrna èsser valorizat. Per astre per la cultura occitana e universala.

La sieuna vida contunha d’èsser, totun, misteriosa. Qualqu’unes istorians balhan veracitat a l’òbra VIDA – una amassada medievala de biografias – e racontan que nasquèt d’origina umila e que s’inspirèt en la poesia d’Eble II, vicecomte de Ventadorn e bon amic de Guilhèm IX d’Aquitània. D’autres arriban afirmar que foguèt lo quite filh bastard del vicecomte o benlèu de Guilhèm IX d’Aquitània e qu’auriá estat adoptat pel sieu amic.

Aital, e amb una origina ja polemica, la sieuna vida amorosa – devessida en tres etapas segon divèrses autors –tanben foguèt polemica pendent aquela epòca – e encara uèi o es – pr’amor de las possiblas destinatàrias dels sieus vèrses. Segon la Vida Bernart de Ventadorn s’enamorèt de la molhèr del vicecomte de Ventadorn quand aquel èra a la primièra crosada amb son fraire e lo Duc d’Aquitània. Quora tornèt, barrèt la sieuna femna – que plusors istorians afirman que foguèt la bèla Margarita de Turena – e faguèt marchar Bernart del castèl de Ventadorn. Lo joi del trobador finiguèt aital temporalament. Aital o expressèt en aquesta estròfa de la canso Non es mervavelha s’eu chan:

Cant eu la vei, be m’es parven
Als olhs, al vis, a la color
Car aissí trembla de paor
Com la folha contra’l ven.
Non ai de sen per un enfan
Aissi sui d’amor antrepres
E d’ome qu’es aissi conques
Pot doman’aver almornha gran.

La discussion contunha a nivèl istoric pr’amor que divèrses autors an volgut veire los senhals del trobador identificats amb tres femnas de l’epòca. E solament o an pogut far a travèrs de l’identificacion del senhal dubtós de nòbles de l’epòca. Per ansin, Eble II seriá lo creador de l’Escòla N’Eblo en Lemosin, amb Bel Vezer ( Margarita de Turena) coma la sieuna primièra femna cantada, lo Rei Engles serià Enric II, marit d’Alienòr d’Aquitània –identificada amb lo senhal Azimans -. E lo Sénher de Belcaire seriá lo comte Raimond V de Tolosa e la tresena femna cantada ( Conort ) Emmengarda de Narbona.

De joi e de tristesa

Se encara uèi los istorians son pas d’acòrd ne sus las originas del poèta lemosin de Corresa ne sus los sieus amors, la sieuna poesia arriba a la nòstra epòca – prèp de uèch cents ans après – amb una finesa e belesa estonantas. Pr’amor qu’es – o sembla – sincèra, sortida del còr e brica artificiosa – cossí foguèt la d’un autre grand trobador Arnaut Daniel -. Aital o podem legir en aquesta estròfa de la canso Lancan vei per mai la landa, dedicada a Azimans (Alienòr d’Aquitània):

Si.l rei engles e.l duc normans
o vol, eu la veirai abans
que l’iverns nos sbreprenda
Pel rei sui engles e normans
E si no fos Mos Azimans
Reitera tro part calenda

Aquel vèrs confirma lo dòl del poèta de Can vei la lauzeta mover – considerat un dels vèrses mai originals de la poesia medievala occitana e universala-. Una tristesa que contunharà aprés aver laissat –per fòrça tèrras lemosinas. Amb Azimans (Alienòr), Bernat de Ventadorn aurà pas mai astre. Enamorat de la duquessa d’Aquitània, las sospechas del sieu nòu marit Enric II Plantagenet l’aluenharián tornarmai de la femna desirada – e benlèu aimada-.

Per tresen còp en la sieuna vida lo trobador mai fin d’Occitània marcharà amb lo còr trincat. Aquel còp arribariá fins tèrras tolosanas, ont cantarà las femnas – la femna – de la còrt mondina fins la mòrt de Raimond V de Tolosa. Ne demòra aquesta bèla canso; Pels doutz chant quel Rossinhols fai:

Domna, vostre sui e serai
Del vostre servizi garnitz
Vostr’om sui juratz e plavitz,
E vostre m’era des abans.
E vos etz lo mes juís primers
E si seretz vos lo darrers
Tan com la via m’er durans.

Lo trobar de Bernat de Ventadorn, poèta lemosin e universal arribarà fins la mòrt del sieu mecènas tolosan. Après aquò, se retirarà al monastèri de Dalon, fins la sieuna mòrt. Foguèt admirat per totes e enamorèt centenats de femnas amb la sieuna poesia e musica – benlèu el meteis cantava las sieunas cansos trobadorescas pr’amor qu’es l’autor occitan que n’a laissat mai amb musia fins uèi lo jorn -.

E uèi cal reconéisser que foguèt una de las expressions mai ben finidas, trabalhadas e bèlas de la lenga d’òc, lenga universala. La poesia Lo temps, vai e ven e vire, dedicada benlèu al sieu primièr e mai prigond amor, Margarita de Turena, encara uèi descriu amb certitud aquela subrebèla domna del castèl de Ventadorn:

Ai bon’amors encobida
Cors be failhz, delgatz e plas
Frescha chara colorida,
cui Deus format ab sas mas !
Totz tems vos ai dezirada,
Que res autra no m’agrad.
Autr’amor no volh nien !

Volèm conservar la memòria d’aquel grand trobador de la Corresa occitana amb aquela idèa de romanticisme del trobador que fa una canso sincèra de còr al sieu amor blos – o arribèt benlèu a èsser quicòm mai qu’esperital ? -. Aquò ajuda comprene las sieunas poesias de trobador – e pr’aquò foguèt benlèu un dels mai prolifics pendent tota la sieuna vida, pr’amor que n’an demorat 40 cèrtas ( 44 segon Lazar)-. E fan d’aquela figura un personatge trist qu’encara uèi traspassa los tempses e enauça la belesa de la lenga d’òc, una lenga que – cal pas o desbrembar – foguèt lenga literària, cortesana a mai de populara – de còrts occitanas pendent mai de 200 annadas.

La sieuna reputacion èra tan granda que poètas, joglars e trobadors catalans mas tanben d’italians ,franceses, alemands, angleses e galicians cantèron en occitan. E foguèt pr’aquò – cossí es encara uèi – una lenga de cultura, una lenga de civilizacion. La civilizacion del fin’amor, que trobèt en la poesia del lemosin Bernat de Ventadorn la sieuna mai nauta expression. E avèm encara joi quand escotam: Can vei la lauzeta mover, de joi sas alas contra.l rai…