DE FUÒC GRÈC…

CAM.- L’usatge del conegut fuòc grèc pels bizantins pendent centenars d’annadas entraïnèt totjorn la paur de l’enemic. Foguèt un secrèt d’estat dels romans orientals al long de gaireben mil annadas. Pasmens, aprés sègles de silenci semblariá que los aràbis podèron, fin finala, descobrir lo secret del fuòc grèc e tanben decidiguèron l’usar contra los bizantins. Totun, e aprés desenas de batalhas militaras entre grècs e arabis lo secrèt tornèt a se pérdre pr’amor qu’encara uèi los cercaires assajan de descobrir cossí foguèt fach e perqué èra tant important coma arma secrèta.

Per ansin, lo conegut Fuòc Grèc encara es un mistèri. Sabèm pas quina es la sieuna formula e doncas encara podèm pas tornar a l’usar per espepissar scientificament se foguèt una arma gigantassa o pas. Tanpauc ne coneissèm encara l’origina del nòm, malgrat que podèm sospechar que foguèt aital pr’amor de l’usatge dels grècs pendent de sègles. Mas tanben demòran dubèrtas d’autras qüestions; perqué los autres païses crestians medievals poguèron jamai l’usar o encara cossí foguèt possible amagar la sieuna formula coma secret d’estat dels bizantins al long de mai e mai sègles ?

La majoritat de fònts istoricas que parlan de l’usatge del fuòc grèc ne parlan totjorn, almens la majoritat, coma una arma utilizada, mai que mai, pels vaissèls. Lo primièr còp que ne demòra un testimòni escrich es pendent la destruccion de la flòta aràbia davant los murs de Constantinòble en l’an 718. Pasmens, la fònt es del sègle VIIIen o IXen. Vaquí la referéncia: al davant del vaissèl i aviá un canon que podiá lançar de fuòc grèc contra l’enemic. Podiá èsser lançat a esquerra o drecha o de’n naut en bas. Lo canon èra situat sus un sòl de fusta que podiá se moure amb de soldats especialistas que lançavan lo fuòc contra l’enemic quora aquel gausava d’atacar los nòstres vaissèls.

Aquel foguèt pas l’unic moment que los bizantins utilizèron de fuòc grèc contra lors enemics. Tanben foguèt usat en l’an 941, contra l’ataca d’Igor lo Rus. Los russes patiguèron lo fuòc grèc en tot se lançar eles meteisses a la mar e pr’amor del pes de las sieunas armas moriguèron lèu lèu. Los que poguèron pas fugir moriguèron brutlats.

Un secrèt que demorèt sègles

Uèi la sciéncia encara sap pas quins ingredients èran usats per far lo fuòc grèc original. Tanpauc es conegut cossí èra usat. Sonque es conegut que foguèt un liquid que brutlava e que sortisisá d’una sòrta de canon a pression. Brutlava tanben sus la mar e daissava fòrça fum. Totes los marins n’avián plan paur pr’amor que podián pas fugir enlòc car la mar tanben brutlava quand èra usat. Sonque pr’amor d’aquò foguèt una arma gigantassa pendent sègles.

Plusors istorians confirman que lo secrèt demorèt sègles, mas benlèu foguèt pro ben amagat fins al ponch que foguèt dublidat. Al sègle XIXen los cercaires pensavan que benlèu èra un liquid barrejat amb de salnitre e benlèu tanben un agent oxidant que balhava d’oxigèn a l’ora de brutlar. Qualcunes arrivèron a dire que foguèt una sòrta de petròli plan semblant a la benzina actuala. Totun, uèi lo jorn i a fòrça cercaires militars que creson qu’aquò, a l’epòca, foguèt jamai possible. Petròli crud benlèu, mas un derivat ?

Pendent las crosadas los crosats patiguèron l’ataca de botelhas amb de liquid que brutlava. Èra lançat per de trebuquets o quicòm semblant a de canons. Los aràbis tanben lançavan de botelhas amb las mans. Per brutlar la capitala egipciana foguèron usats en 1168 mai de 20.000 barricòts amb un cèrt liquid que brutlava, una sòrta de petròli. Pasmens, òm poguèt pas encara confirmar qu’aquò foguèsse lo quite fuòc grèc usat pels bizantins dos sègles abans.

A Iran, al musèu nacional, i a una bomba de fuòc de ceramica qu’èra lançada amb una catapulta. Es de l’an 1200 e òm ditz que dins i aviá de fuòc grèc. D’autres foguèron trapadas en Samarcanda mas tanben en Siria e Palestina. Qualcunas son plan pichonas coma se foguèssen de bombas de man. Un dels materials usats foguèt confirmat per d’arqueològs que trabalhavan en la vila siriana de Hama en la decada de 1930: dins i aviá, un ingredient que brutla plan e que benlèu foguèt lo celèbre fuòc grèc. Tanben foguèt usat d’òli e de resina. Hama foguèt destrucha en l’an 1259 pels mongòls.

Mas, malgrat tot çò que pòt confirmar la sciéncia, uèi lo jorn òm sap pas encara cossí èra fach lo fuòc grèc. Se lo secret contunhèt amagat pendent sègles o se foguèt descobèrt per d’autras nacions puèi. E tanpauc se los ingredients basics foguèron desbrembats. L’analisi d’aquelas ceramicas poriá ajudar a descobrir, benlèu un jorn, qué foguèt lo tarrible fuòc grèc e aital poder assajar de lo bastir tornarmai. Pr’amor que foguèt una gigantassa arma medievala que tanben foguèt plan secrèta, tan secrèta, que lo secrèt arribèt fins a uèi lo jorn.