L’ESLAU MEDIEVAL
Lo vielh eslau oriental foguèt la lenga utilizada pels eslaus de l’èst dempuèi lo sègle VII e fins al sègle XIV, fins que se desseparèt en desparieras lengas dont lo rus e lo rutenian, que puèi balhèron pas al belarus, l’ucraïnés e d’autras lengas eslavas actualas. La lenga, coneguda uèi coma vielh rus, es pas nomenada per totes los cercaires aital, pr’amor que reconeis pas l’amassada dialectala actuala de la meteissa.
Pr’açò, divèrses autors prepausan lo nòm de vielh eslau oriental, car lo nòm de vielh rus tanben describís la lenga russa usada fins al sègle XVIII. Qualcunes cercaires, pasmens, preferisson lo nòm de rus e pro, malgrat que son pas la majoritat. Per d’autres encara, coma George Shevelov, se pòt utilizar tanplan lo nòm de rus comun quora parlam de l’edat medievala.
Cossí que siá, aquela lenga naissèt del protoeslau en tot desvolopar la pleofonia o usatge entièr de la vocalizacion. Aital, la paraula protoeslava gȏrdъ venguèt gorodъ, (vila), melkò (lach) venguèt moloko, e kòrva (vaca) venguèt korova. D’autres dialèctes eslaus aguèron un camin desparièr.
La naisença de la lenga
Trapar de tèxts plan ancians de vielh rus es estat malaisit pels cercaires, pr’amor de las desparièras tribús que i aviá al Rus de Kiev. Uèi, e pr’amor d’aquò, sonque parlam dels dialèctes que subrevisquèron en de tèxts escriches. Aperaquí l’an 1150 encara i avián de diferéncias dialectalas plan evidentas. Lo temps ajudèt a diferenciar mai e mai aqueles dialèctes, que venguèron de lengas puèi, pr’amor de la fin del Rus de Kiev aprés 1100. Ja al sègle XII e XIII las lengas son plan reconegudas.
A las regions de Novgorod e Moscòu se desvolopèt lo rus e al sud l’ucraïnés. Lo rus, medieval, per exèmple patiguèt una influéncia plan màger de l’eslau usat per la Glèisa que l’ucraïnés. Andrey Zaliznyak suggerís qu’encara al sègle XV las diferèncias èran pas tan grandas, sonque un pauc entre lo nòrd-oèst ( Novgorod e Pskov) e lo centre ( Kyiv, Suzdal, Rostov e Moscòu mas atanben Belarussia). Lo dialècte de Novgorod èra ja plan evident e lo rus evolucionèt dels dialèctes centrals.
Cèrts cercaires ucraïneses negan que i aguèsse una lenga comuna ancessora, car totas evolucionèron al còp dempuèi lo protoeslau. Après la fin del poder dels tatars o mongòls, lo Rus de Kiev venguèt devessit en lo Grand Ducat de Lituània e lo Grand Ducat de Moscòu. L’unificacion de totes aqueles territòris sonque comencèt aperaquí un sègle abans de venir crestians lors abitants l’an 988. Pasmens, i a gaire tèxts per poder o confirmar.
Malgrat que i a cèrtas referéncias bizantinas sus una lenga russa abans del cristianisme en la region, la lenga escricha d’aquela epòca es pas encara coneguda. I aguèt un alfabet glagolitic abans de l’arribada de l’alfabet cirilic. Lo vielh eslau oriental aguèt una literatura pròpia. Quora lo cirilic arribèt, l’influéncia grèga foguèt granda. I a lo Còdex de Justícia de Russia, una cançon epica, la cançon d’Igor e un manuscrich de la Primièra Cronica, a mai del Còdex Laurentian de 1377.
La pèca pus antica es lo Sermon sus la Lei e Gràcia, que parla del prince Vladimir de Kyiv. Tanben i a un autre tèxt de la meteissa epòca escrich per Yakov lo Monge. D’escrivans coneguts del sègle XI son Teodòsi, autor de las Instruccions, e Zhidiata, avesque de Novgorod, que daissèt un Discors als de Brethren. Teodòsi critica plan lo paganisme e l’alcolisme dels russes e Zhidiata es pus semblable als autors bizantins.
La Primièra Cronica, de Nestor, es la primièra d’una longa sèria posteriora de cronicas. D’autras cronicas importantas son las de Novgorod, Kyiv, e Volhynia. Cada vila voliá aver la sieuna cronica. Del sègle XII avèm lo tèxt de l’avesque de Turov que describís lo cristianisme coma la prima, e lo paganisme coma l’ivèrn.
Lo vielh rus medieval tanban daissèt de cronicas de viatjaires coma la de Daniel, que visitèt Tèrra Santa al sègle XI. Nikitin, d’un autre costat, visitèt Índia en l’an 1470. E ne daissèt tanben una bèla cronica. Lo prince Igor de Novgorod luchèt plan contra los cumans e escriguèt una cronica sus aquò. Tanben i descriguèt la natura e lo luòc que los umans an d’aver dins ela. Pasmens, cèrtas paraulas encara demòran escuras pels cercaires actuals.
Lo poèma Zadonshchina parla de la campanha del prince Igor e la batalha de Kukilovo contra los mongòls en 1380. Plan mai anciana es l’ensems legal de la Russkaya Pravda de Yaroslav l’Intelligent, escricha tre 1018 e 1072.
La literatura medievala escricha en vielh rus es sincretica, gaire poetica, que nega lo racionalisme e cre mai en Dièu. I a d’òbras d’istòria, e liturgia e legendas e foguèron amassadas de libres que volián èsser divulgatius. La majoritat foguèron manuscrichas. L’imprenta arribèt pas a Russia fins a l’an 1569. Se i aguèt pas mai d’òbras de ficcion, foguèt pr’amor de l’enebiment bizantin sus aquelas òbras de 1073. Totun, i aviá pas de genres mas sonque d’autors e pro.
Las òbras russas medievalas foguèron liturgicas, doctrinalas, agiograficas, legalas, cronicas, scientificas e privadas. Tanben i aguèt de listas de libres enebits. Lo vèrs èra gaire usat, pr’amor qu’èra considerat coma latin e doncas erètge. Pasmens son demorats los nòms dels poètas Karion Istomin, Simeon de Polotsk, e Antiochus. De remembrar qu’una de las òbras pus importantas es la Justícia de Russia (1016) un ensems de leis que demorèt divèrses sègles e que demòstra, encara uèi, que lo vielh rus oriental o rus medieval foguèt una de las lengas pus importantas de l’Euròpa medievala e que foguèt parlada durant sègles per milions d’abitants.
