LA MÒRT DEL DARRIÈR DUC AQUITAN ANGLÉS
CAM.-La fin del ducat aquitan anglés arribèt d’efièch amb la mòrt d’Enric Vn, rei d’Anglatèrra e Duc d’Aquitània, en l’an 1422. Lo sieu filh Enric VIn tanben aguèt lo títol de duc aquitan, mas sonque nominalament, pr’amor que la desfacha anglesa finala pendent la fin de la guèrra de cent ans entraïnariá la fin reala – pr’amor de la conquista francesa – del ducat aquitan en mans dels sobeirans angleses. Enric Vn moriguèt al Castèl de Vicennes lo 31 d’agost de 1422 pr’amor d’una grèva malautiá que menariá lo duc aquitan a la tòmba.
Segon los cercaires modèrns, Enric Vn moriguèt de dissentariá aprés lo sètge de Meaux, que finiguèt en mai del meteis an. L’afar, malgrat tot çò que dison las cronicas contemporanèas, es pas 100% clar, pr’amor que la malautiá trabalhèt plan lèu e encara aguèt Enric Vn qualcunas setmanas de tranquillitat entre la fin del sètge de Meaux e la sieuna mòrt.
Cèrts expèrts afirman encara que poiriá aver mòrt pr’amor de la picòta, una infeccion bacteriana o encara de la lèpra. Çò qu’es segur es que patiguèt una malautiá plan grèva demest los meses de mai e junh de 1422 que finiguèt amb la sieuna mòrt.
Pendent las setmanas de tranquillitat, al castèl de Vicennes, Enric Vn encara poguèt dirigir la sieuna armada e assajar de caçar las fòrças del Dalfin francés a Cosne-sur-Loire. Alara montèt lo caval amb tota l’armadura pendent l’estiu, plan caud.
Quora la malautiá tornèt tornarmai, Enric Vn s’esfondrèt e patiguèt una ataca de còr. E poguèt pas subreviure. Foguèt menat en lichièra pendent setmanas e quora los enemics èran luenh decidiguèt tornar a París. I poguèt jamai i arribar.
I a una istòria de l’epòca que ditz qu’assagèt de montar a caval un darrièr còp a Charenton, mas que poguèt pas, pr’amor que tombèt del caval. Foguèt menat tornarmai a Vicennes, ont moririá qualcunas setmanas aprés. Sonque aviá 35 ans e aviá capitat a l’ora de poder forçar los franceses a maridar la filha del rei de França Carles VIn, amb lo sieu pròpri filh, çò que balhariá una corona d’Anglatèrra e França unidas. Mas, pr’amor de la sieuna mòrt, aquel tractat ja signat venguèt pas real. Enric Vn aviá regnat sonque durant 9 ans.
Aprés la mòrt del duc aquitan
Aprés la sieuna mòrt, Joan, Duc de Bedford, foguèt nomenat regent de França en nòm del sieu filh Enric VIn d’Anglatèrra, França e Aquitània. Enric VIn aviá alara sonque qualcunes meses d’edat. E per ansin, Enric Vn moriguèt sens poder èsser coronat rei de França, cossí afirmava lo tractat de Troyes pr’amor que Carles VIn de França encara visquèt dos meses de mai. E Enric Vn deviá èsser nomenat rei de França aprés la mòrt de Carles VIn.
Lo baron de Dudley menèt lo corps d’Enric Vn a Anglatèrra e foguèt sepelit a Westminster lo 7 de novembre de 1422. Quora arribèt la mòrt de Carles VIn de França, dos meses puèi, creèt un grèu problèma diplomatic pr’amor que los franceses reconeissèron pas Enric VIn, malgrat Troyes.
Foguèt creada una regencia sus Enric VIn, formada pels fraires d’Enric Vn, Joan, duc de Bedford, e Humphrey, duc de Gloucester. La regencia anglesa encara capitèt pendent un cèrt temps, mas venguèt una malescaduda quora los franceses comencèron a conquistar mai e mai castèls en Aquitània. Car, aprés, qualcunes ans, sonque la vila de Calais demorava anglesa. E la familha reiala comencèt una guèrra fratricida sens fin per conquistar lo poder. Aquò menariá a la Guèrra de las Dos Ròsas entre los ostals de Lancaster e York, que demorariá decadas.
Enric Vn foguèt considerat ja pendent la sieuna vida coma un bon general, malgrat la sieuna jove edat, e un dels reis pus poderoses d’Anglatèrra, a mai d’un bon duc d’Aquitània. Lo sieu legat demorèt sègles en Anglatèrra. Mai que mai, pr’amor de la sieuna victòria a Asincort de 1415. Una victòria que menèt dirèctament al tractat de Troyes de 1420, ont Carles VIn de França nomenava Enric Vn lo sieu ereitièr.
En mai d’aquò, ganhèt fòrça batalhas contra los franceses amb l’ajuda dels gascons entre 1417 e 1422. Enric Vn tanben foguèt remembrat pr’amor que foguèt un bon mecènas cultural, car ordonèt bastir la Chapèla del Collegi reial e del Collegi d’Eton. Tanben balhèt d’argent per bastir lo monastèri de Syon Abbey. E dobtèt pas d’escrassar la revòlta dels loliards de 1414 quora la glèisa li demanèt d’ajuda.
Del costat francés, los istorians vòlon remembrar qu’ordonèt un chaple de presonièrs franceses en 1415, après Azincort (pr’amor que l’armada anglesa èra tan pichona que podiá pas los menar vius en plena campanha militara). Qualcunes foguèron brutlats vius e d’autres aucits amb de còps de maça. E fòrça d’aqueles poguèron pas après èsser identificats pr’amor qu’èran plan desformats.
En mai d’aquò, tanben foguèt criticat pr’amor que la guèrra provoquèt la mòrt de mai de 35.000 personas en Normandia e un exòde de mai de 100.000 normands pr’amor de la guèrra. E malgrat que qualcunes istorians angleses reconeguèron que foguèt un monarca plan agressiu, cal remembrar qu’a l’epòca totes los reis fasián çò de meteis pendent una guèrra. E, benlèu, Enric Vn, lo darrièr duc de l’Aquitània anglesa e rei d’Anglatèrra, foguèt pas desparièr de totes los autres nòbles de l’edat medievala.
