LO GRAND AVERROÈS
Averroès, tanben conegut coma Ibn Rushd (1126 –1198), foguèt un filosòf andalosian que ja a la sieuna epòca venguèt plan celèbre pr’amor dels sieus escriches de filosofia, medecina, justícia e lenga. Foguèt l’autor de mai de 100 libres pendent la sieuna vida e qualcunes d’aquestes son considerats clau per l’istòria de la filosofia medievala, dont los comentàris sus Aristotèl. Pr’açò es considerat uèi coma lo Paire del Racionalisme.
Averroès assajèt de reviscolar Aristotèl e neguèt totjorn lo neoplatonisme d’autors coma Avicena. Segon aqueste autor, l’Islam e la Filosofia èran plan compatibles e caliá doncas los unir mai estrechament. En mai d’aquò defensèt que qualcunes tèxtes sacrats islamics sonque podián èsser compreses alegoricament.
Per çò que tòca als tèxtes religioses, expliquèt las diferéncias principalas demest las desparièras escòlas islamicas. En Medecina, descriguèt las caracteristicas de la malautiá de Parkinson e tanben seriá estat lo primièr a identificar la retina coma part essenciala de l’uèlh. Lo sieu libre Al-Kulliyat fi al-Tibb, revirat al latin, foguèt utilizat a Euròpa durant sègles.
Un legat desparièr
Averroès daissèt un legat simple per rapòrt a l’Islam. En Euròpa foguèt mai conegut pr’amor dels sieus comentàris sus Aristotèl. Après Averroès, Occident tornèt a descobrir Aristòotèl, desbrembat dempuèi la casuda del l’Empèri Roman. L’averroisme èra defensar que totes los umans an lo meteis intellècte. Totun, la sieuna òbra foguèt comdemnada per la Glèisa catolica en 1277. Malgrat aquò, contunhèt encara d’èsser vigent fins al sègle XVIn.
De familha cordoesa, lo sieu grand-paire foguèt jutge e visquèt pendent l’epòca dels almoravides. Lo sieu paire foguèt atanben jutget amb los almohades. Estudièt de leis, medecina e teologia de jove. Visitava tanben sovent de trobadas de filosòfs. En l’an 1153 es a Marràqueish per ajudar los almohades a bastir de nòus collègis. Ailà coneguèt lo filosòf Ibn Tufayl e venguèron amics.
En 1169 foguèt presentat al califa Abu Yaqub Yusuf, que li demanèt se lo cèu èra estat totjorn ailà o i aviá un començament. Averroès respondèt pas. Quora après parlèt de Platon e Aristotèl estonèt lo califa. Recebèt lo favor del califa fins a la sieuna mòrt en 1184.
En 1169 venguèt jutge de Sevilla e en 1171 de Còrdoa. Aperaquí aquela epòca, comencèt a escriure de comentàris sus Aristotèl. Quora arribet lo nòu califa Abu Yusuf, Averroès perdèt lo sieu luòc a la cort. La Justícia condemnèt los sieus escriches e foguèt enviat a l’exili. Tornèt pas gaire abans la sieuna mòrt, en 1198. Foguèt sepelit en Africa del Nòrd e puèi en Còrdoa.
Una òbra gigantassa
Segon l’istorian Ernest Renan, Averroès escriguèt 67 libres, dont 28 de filosofia, 20 de medecina, 8 de leis, 5 de teologia e 4 de gramatica a mai dels sieus Comentàris sus Aristotèl. Tot çò qu’es demorat uèi es pr’amor que foguèt revirat al latin o al josieu.
Malgrat que qualcunas de las sieunas òbras venguèron ja plan polemicas pendent la sieuna vida, per l’Islam escriguèt tres libres clau : Fasl al-Maqal, que fa compatibles Islam e Filosofia, Al-Kashf ‘an Manahij al-Adillah, ont critiquèt los asharitas e Tahafut al-Tahafut , ont critica l’incoeréncia filosofala.
Segon Averroès, caliá tornar a l’aristotelisme, pr’amor que lo neoplatonisme l’aviá distorsionat. Un fach singular, car pendent la sieuna vida, l’Islam sunita ataquèt plan la filosofia. Per Averroès la Filosofia èra una vertat e l’Islam una autra. E son pas contràris.
A la sieuna epòca los expèrts discutissián se lo mond èra etèrn o se i aguèt un començament. Avicena defensava que lo mond èra estat ailà totjorn. Per Averroès i aguèt un començament. Tanben defensèt un ròtle mai public per la femna.
Pe çò que tòca a l’astronomia, critiquèt lo sistèma ptolemaic e foguèt brica d’acòrd amb una Tèrra coma cèntre de l’Univèrs car las planetas viravan al torn del Solelh. La siuena opinion foguèt pas considerada bona fins a Galilèo (sègle XVIIn). Tanben defensèt que la Tèrra èra redonda. Qualcunes dels filosòfs josieus que mai lo defensèron foguèron Calonim d’Arles e Gersonides de Lengadòc.
Quora comencèt a èsser revirat en Euròpa al latin la Glèisa lo comdemnèt lèu pr’amor de las sieunas idèias. Totun, Tomàs d’Aquin totjorn defensèt la sieuna influéncia. E, malgrat tot, es pas estat considerat important pels païses islamics fins a uèi lo jorn. Mas Occident lo considerèt coma un filosòf medieval clau gaireben ja abans de la sieuna mòrt. Un dels mai importants que i aguèron en aquela epòca.
