UN TRÒN, DOS FRAIRES
Francesc Sangar.- Castèl de Montiel (Reialme de Castelha). Vint-e-tres de Març de l’an 1369. Dos fraires, Pèire e Enric de Trastámara se disputan lo tròn de Castelha pendent d’ans e aquela situacion a provoquèt una guèrra civila que devesiguèt lo reialme. Mas aquel afrontament entre los filhs del rei Anfós XI arribèt a la siá fin.
Lo paire d’ambedós èra estat maridat amb la reina Maria de Portugal, e d’aquel matrimòni èra nascut lo filh e eretièr legitim, lo rei Pèire I. Mas Anfós aviá mantengut pendent fòrça ans una relacion amb una veusa jove e d’una granda beutat, Leonor de Guzmán, que n’aviá agut lo sieu filh Enric.
Après morir lo rei Anfós, Pèire I èra estat proclamat rei de Castelha e la siá maire Maria ordenèt l’execucion de Leonor, l’amant de lo sieu defunt marit. Enric se conformèt pas amb la situacion e decidiguèt venjar la mòrt de la siá maire. Mas cossí podiá aténher ajuda un filh “bastard” per traire lo sieu frairastre del tròn?
Vertadièrament, foguèt pas complicat. Lo sieu frairastre Pèire aviá començat una politica que podiá prejudiciar d’amples sectors de la societat castelhana. Pèire voliá impausar la monarquia autoritària e frenar lo poder de la noblesa. Aviá comandat executar o empresonar qualques nòbles que s’èran excedits en los sieus dreches sus lors servents o qu’avián panat de tèrras a la meteissa corona.
Aqueles atacs contra la noblesa provoquèron que fòrça senhors castelhans decidiguèsson sosténer Enric, e mai se Pèire mantenguèt l’ajuda de qualques senhors de la pichona noblesa. Qualques cronicaires, partidaris dels nòbles nomenèron Pèire I amb lo nom de “Crusèl”, del temps que los pageses lo nomenavan lo “Justicièr”.
Una protoindústria per Castelha
Mas Pèire aviá decidit qu’èra necessari desvolopar l’economia de las vilas del reialme e ajudar als artesans e als burgeses per crear una primairenca indústria textila en Castelha. Fins aquel moment, la lana de feda castelhana, produsida per las vegadas qu’èran proprietat de la noblesa, èra exportada als Païses Basses dirèctament coma primièra matèria. Es pas estonant qu’aquela politica economica de Pèire prejudicièsse als nòbles, interessats de vendre la lana a bon prètz als estrangièrs e partidaris d’Enric, del temps que beneficiava los burgeses, partidaris de Pèire, que vesián de bonas perspectivas economicas amb lors projèctes economics.
Egalament los banquièrs josieus, que residissián abitualament a las vilas, vesián en la politica de Pèire mantunas possibilitats fòrça interessantas per crear un sistèma financièr necessari per aquela futura indústria.
Aquel conflicte castelhan aguèt tanben repercussions dins lo domeni europèu. Anglatèrra e gascons afrontavan França e los occitans en la Guèrra dels Cent Ans, e cadun d’aqueles reialmes defendèt un candidat al tròn castelhan. Angleses e franceses cobejavan lo domeni de l’indústria texila dels Païses Basses, e de la lana castelhana, amb lo necessari contraròtle de la flòta establida a las còstas cantabricas del reialme de Castelha. França ajudèt Enrique e Anglatèrra ajudèt Pedro. Apiejar un candidat o un autre aviá pas gaire importància, del temps que lo candidat assegurèsse a franceses o angleses lors objectius economics.
E coma acabèt lo conflicte al castèl de Montiel? Segon explica la “Cronica del rei Don Pedro” escricha per Pèire López de Ayala, lo rei Pèire èra assetjat dins lo castèl de Montiel, e perdiá los darrièrs guerrièrs que li èran encara fisèls, car se passavan al partit del sieu frairastre Enric.
Fin finala, Pèire decidiguèt partir del castèl pendent la nuèch fins a l’ostal de Men Rodríguez de Sanabria (un cavalièr amic sieu), mas lo sieu frairastre Enric èra assabentat d’aquela visita, e envièt soldats sieus pr’amor que foguèsse detengut. Enric arribèt personalament a l’ostal de Men Rodríguez, mas reconeguèt pas lo sieu frairastre perque èran passats fòrça ans dempuèi lo darrièr còp que s’avián vist.
Qualques soldats insistissián e disián a Enric qu’èra vertadièrament lo sieu frairastre Pèire, fins que fin finala lo meteis Pèire cridèt en reconeissent qu’èra el. Alavetz, Enric reconeguèt Pèire per la votz e lo feriguèt amb un guinhauet a la cara. Totes dos comencèron una baralha, que finalizèt amb la mòrt del rei Pèire I de Castelha. Enric recebèt l’ajuda d’autres cavalièrs, coma Beltran Duguesclin, en la baralha per derrotar a lo sieu frairastre.
Mòrt Pèire, Enric II venguèt lo nòu rei de Castelha e inicièt una nòva dinastia reiala, los Trastámara, que dirigirà los destins de Castelha fins a començaments del sègle XVI. La noblesa castelhana, qu’aviá apiejat aquel nòu rei, aprofechèt la situacion per manténer lors privilègis e limitar lo poder reial, e França recebèt l’ajuda de Castelha pendent la guèrra contra los angleses. Un cambiament de rei e de dinastia qu’evitèt l’arribada de cambiaments al reialme de Castelha.
