D’ESPÒRTS MEDIEVALS

Roger Andreu.- La violéncia de la guèrra pendent l’edat medievala – un fach plan generalizat – empedís sovent veire qu’èra tanben una epòca que la societat gaudissiá de fòrça jorns cada an per dedicar a l’òci. Recents estudis confirman qu’aquela societat aviá fins a uèch setmanas cada an pel temps liure. E èra alara quand podián practicar diferents espòrts, plan desconeguts uèi lo jorn.

Val a  dire que dos dels espòrts mai practicats pendent l’epòca medievala avián una relacion clara amb la guèrra e la violéncia. Son los tornegs e l’arqueria. Mas n’i avián encara d’autres qu’atanben èran fòrça populars dont las quilhas o lo còlf, jòc ancessor dels gòlf actual e qu’èra jogat per la noblesa. N’i aviá encara d’autres, coma lo jòc de pelòta, un jòc que, de segur, seriá una sòrta d’ancessor del fotbòl actual mas que n’i aviá gaire règlas o gaireben cap.

Al costat d’aqueles jòcs n’i aviá d’autres qu’èran, benlèu, mai populars e qu’èran jogats per totas las classas socialas e pas solament per la noblesa: parlam del lançament de martèl o Hurling (una sòrta de jòc fòrça similar a l’hockey d’uèi lo jorn) e jogat, mai que mai, pendent l’ivèrn.

D’autres jòcs èran lo lançament de fèrres de caval, la lucha liura o l’stoolball, un esport qu’uèi lo jorn es considerat coma ancessor del cricket. Pas totes èran jogats en Euròpa tota. Aquò dependiá sustot de la region e la tradicion del luòc. Se l’stollball èra jogat en païses anglosaxons, d’autres, coma lo jòc de pauma o tenes (qu’arribèt a Anglatèrra aprés Azincourt de la man de presonièrs provençals en 1415) avián la sieuna origina en tèrras occitanas e puèi s’espandirián plan per d’autres païses durant la Renaissença.

Cossí siá, los espòrts avián tanben un luòc clau dins las vida sociala medievala. De totes aquestes n’i avián dos qu’èran plan aimats; los tornegs o justas pr’amor qu’èra ont se podián desvolopar d’abilitats personalas e ganhar podiá entraïnar montar dins la piramida sociala (d’efièch la societat medievala èra brica barrada e un brave guerrièr podiá finir lors jorns amb de tèrras e un castèl al costat de la noblesa) e l’arqueria.

L’arqueria èra l’autre espòrt mai popular de l’edat medievala. La causa ne foguèt qu’èra un espòrt que totes los òmes devián practicar per lei segon lo país – en Anglatèrra èra un espòrt obligatòri mas en l’estat francés o foguèt pas jamai-.

L’espòrt rei

Las justas foguèron, sens dobte, l’espòrt pus aimat pendent tota l’epòca medievala. Lors valors e consequéncias foguèron ja idealizats en diferents libres durant lo sègle XV que soslinhavan qu’èran un modèl a seguir car la cavalariá èra un exemple de la melhor societat d’aquela epòca.

En mai d’aquò, los cavalièrs devián èsser fòrça agils e per ansin caliá desvolopar totjorn lors abilitats fisicas. La guèrra èra totjorn lèu e los tornegs èran lo luòc ideal per poder las desvolopar.
D’un autre latz, una persona, un paisan, podiá se mòure dins l’escala sociala medievala en tot ganhar una justa: un brave guerrièr o un ganhaire d’un torneg podiá, amb lo temps, venir plan popular, e recèbre, fin finala, un castèl. S’èra aimat per la noblesa, a mai, podiá finir lors jorns amb fòrça tèrras. Pr’açò los tornegs èran fòrça populars.

A mai de populars, los tornegs èran tanben un jòc fòrça dangierós. Èran utilizadas d’armas coma espadas, lanças, coltèls e destrals e sovent i aviá mòrts. Las justas son encara practicadas uèi lo jorn, un fach fòrça desconegut. Alemanha seriá, benlèu, lo país ont encara se’n fan mai, amb Anglatèrra. Lo torneg mai grand de la planeta se celèbra encara uèi de manièra annadièra en Bavièra, amb lo nom de kalbenger Rittertornier. Tanben n’i a un autre fòrça conegut, lo Maximilian Ritterspiele, en Horb am Neckar e qu’a lo nom de l’emperaire Maximilian I (1459-1519).

En Anglatèrra cada an se celèbra lo Grand Torneg de Pascas en Leeds. Son fòrça los afogats d’aqueste espòrt medieval e dempuèi l’an 2016 i a una campanha per demandar la reconeissença de las justas coma espòrt olimpic pels Jòcs d’ongan, en 2020. Las règlas uèi seguisson lo sistèma de Sir John Tiptoft de 1466: 1 ponch per lança trincada al braç, 2 al pitre, 3 al bloquièr e 5 contra l’autra lança. E se i a un còp al cap pòdon èsser ganhat demest 3 e 5 ponches…

L’espòrt obligatòri

Totes los òmes angleses de tota sòrta amb una edat entre 15 e 60 ans devián practicar amb l’arc ( e n’aver un) durant tota l’annada dempuèi l’an 1252 segon la lei. Se o fasián pas podián èsser punit. En 1363, a mai, lo rei Edoard II, tanben Duc d’Aquitània (mas se sap pas s’aquò tocava tanben los gascons ) ordenèt que caliá o far totes los diumenges e vacanças segon la lei. S’açò èra pas fach i podiá aver un condemna a mòrt.

La resulta d’aquela lei ne foguèron las victòrias angleses a Crécy, Azincourt e Peitieus contra d’armadas francesas e occitanas. Per ansin, e sonque en Crécy, en 1346, los arquièrs angleses e galleses (amb un tipe d’arc long conegut coma arc anglés malgrat la sieuna origina gallesa) auciguèron mai de 2 000 cavalièrs franceses e occitans. La colèra francesa de la noblesa qu’arribèt aprés venguèt pas perqué i aguèt un chaple de nòbles mas pr’amor qu’ èran estats tuats per de paisans!

En Euròpa i aviá a l’epòca un tipe d’arc mai long ( prèp de 2 mètres) que podiá arribar a penetrar una coirassa d’un cavalièr a mai de 220 mètres. Un bon arquièr – e pr’aquò caliá practicar pendent tot l’an segon la lei – podiá arribar a 10-12 sagetas per minuta, fòrça mai qu’amb un arc normal o amb balèsta.

Se pòt veire aisidament que d’espòrts a l’epòca medievala n’i aviá fòrça, coma pendent d’autras epòcas (l’èsser uman joguèt totjorn). Mantuns èran jogats mai que mai per de clasas baissas coma lo Jòc de Pelòta, l’Hurling o la Lucha Liura. D’autres per la noblesa, com l’Stoolball, lo Còlf o lo Jòc ancessor del Tennis actual. D’autres, fin finala, èran tras que populars e benlèu los mai jogats e aimats per la societat; los tornegs e l’arqueria. Un pr’amor que lo ganhar podiá far venir ric un òme e l’autre car caliá saber utilizar plan l’arc pr’amor que l’estat aital o demanava. Cossí siá, l’edat medievala foguèt doncas tanben temps d’òci, de jòc e d’espòrts. Coma fòrça d’autras epòcas, l’edat medievala foguèt pas cap excepcion.