L’ANGLÉS MEDIEVAL (e 2)

Christian Andreu.- L’evolucion de l’anglés medieval foguèt tan longa que, d’efièch, encara tornariá a cambiar plan pendent la fin de la quita edat medievala. Sonque podèm parlar d’anglés modèrn (e encara lo mai antic) dempuèi lo sègle XVI, un tipe d’anglés que los parlaires d’anglés de la nòstra epòca pòdon començar a comprene d’un biais mai que parcial. Per ansin, òm estima que la fin de l’anglés medieval, aumens lingüisticament, vendriá aperaquí l’an 1500.

L’anglés medieval pus modèrn es uèi conegut pels cercaires coma anglés mejan e òm a de besonh ne parlar d’un biais especific pr’amor que foguèt una de las lengas medievalas qu’evolucionèt mai. Aital, aqueste tipe d’anglés cambièt fòrça lo son vocabulari, gramatica e prononcia, a mai de l’ortografia. La creacion de l’impremta de Gutemberg entraïnèt una sòrta de nòu tipe de lenga estandardizada al torn del dialècte parlat a Londres, aprés un nòu temps de regionalizacion permanenta pendent la fin de l’edat medievala. E que se debanèt aprés trincar lo primièr periòde de lenga estandardizada creada per la còrt d’Alfred lo Grand.

Per ansin, l’anglés mai o mens unic que se parlèt pendent la fin de l’anglés mejan o medieval aufrís fòrça diversitat que sonque demorariá tornarmai estandardizat aperaquí l’an 1470. La nòva creacion d’una lenga mai o mens estandardizada a nivèl escrich totun, poguèt pas desfachar las divèrsas manièras de prononciar la lenga que contunhèt, a nivèl parlat, devesida entre sièis grands dialèctes; l’scots (o anglés medieval parlat al sud d’Escòcia), l’angles septentrional, l’anglés de l’èst e l’anglés de l’oèst, l’anglés meridional e lo kentian.

Una evolucion gigantassa

Lo darrièr periòde lingüistic de l’anglés medieval entraïnèt de cambiaments prigonds a nivèl gramatical. Cambièron los noms, los adjectius e la declinacion verbala vèrs de formas plan mai aisidas. La declinacion dels noms gaireben finiguèt e i aguèt una creissença a l’ora d’usar mai paraulas estrangièras, mai que mai, normandas. E malgrat que demorèt una lenga germanica, l’influéncia de l’antic norvegian venguèt màger.

Encara al sègle XIV, pasmens, los escrivans angleses preferissián d’escriure mai en normand qu’en anglés. Pr’amor d’açò n’es demorada pas gaire literatura e los libres mai estudiats son aqueles de John Wycliffe e Geoffrey Chaucer, que tanben donèron un nòu alen a aquela lenga europèa.

Malgrat que la classa nauta anglesa cambièt la siá lenga dempuèi la conquista d’Anglatèrra en 1066, los paisans, la majoritat del pòble, demorèt en tot parlar anglés al costat de l’antic norvegian. Èran doas lengas cosinas, plan semblantas, qu’òm utilitzava d’un biais permanent e sens de problèmas. Èra una societat bilingüa, aumens, al nòrd, ont las populacions d’ambedoas societats visquèron amassa e pendent de sègles.

D’un autre costat, l’antic normand francés venguèt normand anglés, amb una literatura pròpria e una creissença màger de vocabulari d’origina normanda. E tanben i aguèt un usatge progressiu de paraulas latinas, tanben a travèrs del francés. Mas aquò sonque se debanèt a nivèl aristocratic e pas a nivèl popular: lo pòble contunhèt a l’ora de parlar la siá varianta geografica e sonque quand l’antic estandard anglés finiguèt, la regionalizacion tanben arribariá a l’escritura. E solament tornariá a èsser una pendent la fin del sègle XV.

De tèxtes importants de l’anglés medieval mejan son la Cronica de Peterboro (1154), e l’Omulum, a mai divèrses tèxtes religioses de la fin del sègle XIII (coneguts coma lo Grop de Katerina). Dempuèi lo sègle XIV i aguèt una màger migracion d’angleses vèrs la capitala e lo dialècte d’aquela region se desvolopèt plan. L’escrivan pus celèbre es Geoffrey Chaucer, que volguèt mostrar cossí parlavan los paisans mas tanben aqueles que demoravan al nòrd.

Del còp que la Glèisa e la Justícia contunhèron a l’ora d’usar lo normand e lo latin d’un biais escrit, òm comença a trapar, dempuèi aperaquí 1430, un nòu tipe de tèxtes escrits en anglés e estudiats amb lo nom d’Estandard de la Canceleriá. Aquel anglés seriá, segon plusors cercaires, la basa del posterior anglés modèrn.

Lo nòu cambiament, totun, foguèt lent. Pendent tot lo sègle XIV e XV los tèxtes escriches mostrèron dialèctes geografics d’un biais tras qu’evident. E sovent caliá prononciar tornarmai çò qu’òm aviá escrich pr’amor d’una màger compreneson (e aquela prononciacion o spelling encara demòra uèi lo jorn). De paraulas coma Knigt èran prononciadas coma Knisst. E aquò se lo dialècte èra meridional. Plusors sons tanben moriguèron pendent la fin d’aquela epòca. E los nombres contunhèron d’èsser escriches cossí fasián los romans e pas los arabis.

Lo poèta màger

Geoffrey Chaucer (1340-1400) es considerat uèi coma lo màger poèta anglés de l’epòca medievala. La siá òbra pus celèbra son los Contes de Canterbury. A mai d’escrivan foguèt tanben filosòf, astronòm e politician. Quand comencèt a escriure en anglés medieval gaireben totas las òbras anglesas èran escrichas en normand anglés o en latin. Quand moriguèt ja començavan a i aver qualqu’unes escrivans que tanben usavan l’anglés. Pr’açò es considerat clau a l’ora d’estudiar l’evolucion de la lenga medieval anglesa.

La siá poesia foguèt plan originala a nivèl personal e uèi es considerat coma lo primièr escrivan anglés qu’utilizèt de paraulas comunas (çò es del pòble) encara uèi dichas. Pasmens, a l’ora de prononciar los sieus tèxtes, los legeires del sègle XXI, e tanplan los cercaires, coneisson pas plan se una paraule deu prononciada d’un biais o autre. E pr’açò maites scientifics afirman que lo sieu rotle dins la literatura de l’epòca foguèt moderat. Plan mai pichon que l’anglés usat, pauc a cha pauc, per la pròpia Canceleriá Anglesa del sègle XIV. Cossí que siá, e franc la beutat de la siá poesia, uèi encara es sentit pels parlaires d’anglés de la planeta coma un autor luenhan e brica pròpri, car los tèxtes son plan malaisits de comprene, e la siá prononcia es encara mai dificila. Pr’amor que l’anglés que poirián començar a estimar coma pròpri començariá pas fins als sègles XVI e XVII. E aquel seriá pas pus anglés medieval.