LO MOSSARABI
CAM.- Lo mossarabi o mossarab foguèron un en ensemble de dialèctes romanics parlats a la peninsula iberica a l’epòca d’Al-Andalós. De recents estudis confirman que la sieuna origina foguèt lo latin e foguèron parlats tre los sègles V e VIII, malgrat que qualcunes encara èran parlats aperaquí lo sègle XIV.
Aprés la conquista berbèra e arabia de la peninsula iberica, los abitants ispanovisigòts e ispanoromans adoptèron la lenga e religion d’aqueles, malgrat que qualcunas comunautats tanben demorèron crestianas. Son aquestas comunautats las que volguèron pas parlar arabi o berbèr e causiguèron contunhar amb la lenga parlada tradicionalament als luòcs, abans de l’arrivada d’arabis e berbèrs. Son los que pàrlavan mossarabi.
Totun, se pensa que la majoritat sonque utilizavan aqueles dialèctes a l’ostal e benlèu caliá parlar l’arabi en defòra del meteis. Aquò provoquèt una diglossia que tanben daissèt cèrtas traças en las lengas romanicas posterioras peninsularas. I aviá pas cap d’unitat lingüistica entre totas aquelas comunautats e, d’efièch, lo mossarabi èra escrich amb l’alfabet arabi e pas lo latin. Uèi coneissèm aqueles dialèctes pr’amor de las nomenadas kharjas o estròfas finalas de cèrtas poesias andalosinas, mescladas amb d’ebraismes e d’arabismes.
Una lenga mai d’Al-Andalós
Los cercaires confirman que la majoritat de la populacion que demorèt en Al-Andalós parlava mossarabi almens fins al sègle X, quora comencèt lo procés d’arabizacion lingüistica de l’airal, qu’entraïnèt que l’arabi foguèsse ja la lenga pus parlada en carrièras dempuèi lo sègle XIII (D’efièch los crestians foguèron expulsats en l’an 1126). E los dialèctes mossarabis comencèron un grèu declin que los menariá a l’escantiment final posterior.
Mossarabi vòl dire tribú que parla arabi, e pas crestian. Los crestians d’Al-Andalós foguèron nomenats pels arabis e berbèrs amb divèrses nòms dont nasrani, rum, o encara dimmi. D’autras lengas peninsularas, coma lo catalan, l’aragonés, o lo navarroaragonés encara son parladas uèi (es pas lo cas del navarroaragonés). Totun, los dialèctes mossarabis s’escantiguèron pr’amor que foguèron desplaçats per l’arabi. Quora arribèron puèi los crestians èran pas pus parlats.
Benlèu un dels ponchs flacs d’aqueles dialèctes foguèt la fauta d’unitat e una evolucion fonetica e morfologica desparièra, segon lo luòc. Uèi, los cercaires afirman que las diferéncias lexicalas que i a entre de lengas actualas peninsularas, coma lo catalan del sud o valencian e lo catalan del nòrd o lo portugués e lo galician poirián aver coma origina los desparièrs dialèctes mossarabis. Un cas evident es lo dialècte panocho del castelhan meridional, plan restacat amb lo mossarabi.
Uèi lo jorn, fòrça cercaires preferisson nomenar aquel ensemble dialectal amb lo nòm de romandalosin o romanic andalosin. Los dialèctes mossarabis son pas la meteissa causa que los mossarabis, o abitants crestians d’Al-Andalós, pr’amor que la siá majoritat al sègle XIII ja parlavan arabi. Mas cal soslinhar totjorn que i aguèt pas cap unitat lingüistica e que sonque foguèron desparièrs dialèctes romanics parlats a l’airal.
Es pas gaire drech doncas parlar de lenga mossarabia, de liturgia mossarabia, de musica mossarabia o d’arquitectura o literatura mossarabia. Car sonque foguèron divèrses dialèctes que daisseron pas gaire traças uèi conegudas. Tanben es estat usat lo nòm mossarabi per assajar de demostrar una lenga parlada al País Valencian abans de l’arribada dels catalans. Segon lo lingüista Germà Colon, quora parlam de mossarabi sonque podèm parlar d’aqueles dialèctes e pro e la musica, art e literatura andalosina d’aquela epòca son o arabis o gòts o ispanoromans.
L’arqueologia actuala nega l’existéncia de cap comunautat crestiana que parlèsse mossarabi al Pais Valencian o las Illas Balearas abans de l’arribada dels catalans e aragoneses. Las glèisas trapadas d’aquela epòca son bizantinas, amb qualcuna influéncia arabia e pro. Lo bilingüisme d’Al-Andalus, segon Roger Wright e Carme Barceló Torres se desvolopèt tre los sègles IX e X e puèi s’escantiguèron los dialèctes mossarabis.
Al País Valencian e Balears i aviá pas cap comunautat que parlèsse una lenga romanica quora arribèron los crestians catalans del nòrd. Lo arabis d’ailà sonque parlavan aràbi. Las paucas comunautats crestianas que i aviá avián la liturgia tanben en arabi e la Bíblia èra estada revirada tanplan a l’arabi.
En mai d’aquò, las celèbras khargas poeticas de cèrts poètas andalosins son pas pro per demostrar l’existència d’una lenga romanica parlada a la region, segon la majoritat dels cercaires actuals. D’efièch, recents estudis demostran que cèrt vocabulari valencian e castelhan es pas mossarabi mas de catalanismes, d’occitanismes, d’aragonesismes e de castelhanismes plan primitius (brullo, fardatxo, foia, gaiata, omundar).Pasmens, l’evolucion del latin en València, Balears e Toledo foguèt parièra e sonque foguèt un pauc diferenta la lenga romanica parlada a Lhèida, mai semblabla al catalan.
