LO TURC MEDIEVAL
Redaccion .- Una de las escrituras pus anticas en lenga turca son las celèbras escrituras d’Orkhon, trapadas a Mongolia en aunor del prince Kul Tigin e lo sieu fraire Bilge Khan, emperaire dels mongòls. Foguèron escrichas demest las annadas 732 e 735. Pasmens, aquel turc èra desparièr del turc otoman e lo turc modèrn. Foguèt classificat coma turc orkhon.
Lo pòble turc comencèt a s’espandir dempuèi lo sègle VI pertot Asia centrala, dempuèi Siberia fins al Mediterranèu. Los turcs seljucidas, qu’avián coma lenga lo turc oghuz, ancessor dirècte del turc actual, arribèron a Anatolia al sègle XI. En aquela epòca foguèt escrich lo primièr diccionari de lenga turca e una mapa dels luòcs ont èra parlada aquela lenga a mai dels divèrses dialèctes de la meteissa. Foguèt un pauc aprés que naissèt lo turc anatolian, ancessor medieval del turc actual.
L’arribada de l’Islam
L’islam conquistèt la region aperaquí l’an 950 e lo turc venguèt una lenga amb fòrça influéncia araba. Tanben del persan. Foguèt alara quora naissèt la poedia diwan. La lenga oficiala de l’Empèri Otoman (1299-1922) foguèt una mescla de turc, aràbi e persan. Foguèt una lenga sens cap genre gramatical, de nuclèu final e plan regulara. Foguèt escricha amb l’alfabet aràbi dempuèi lo sègle XIII fins al sègle XX.
Los primièrs e pus ancians tèxtes escriches en turc medieval son d’aperaquí lo sègle XIII e començan amb los turcs otomans. Son qualcunes vèrses del sultan Veled. Pauc a cha pauc, aquel turc medieval s’espandiguèt coma lenga artistica e administrativa pertot Anatolia. E l’aràbi e lo persan comencèron un grèu declin a la region pr’amor de l’influéncia del turc otoman. Lèu s’espandiguèt encara mai, al nòrd de Siria, lo nòrd de Mesopotamia, e tanben lo nòrd d’Iran. Al sègle XV dintrèt en Euròpa e venguèt la lenga administrativa pus usada a la region orientala d’aquel continent al sègle XVI.
Lo turc medieval tanben es conegut coma Vielh Turc de l’Oèst (sègles XI-XV). Es diferent del Vielh Turc de l’Èst (uèi son un ensemble de mai de 30 lengas que i a en Asia). Lo Vielh Turc de l’Èst daissèt qualcunes manuscriches a Gansu e Xinjiang (China) e foguèt escrich, pendent los sègles VIII e X en alfabet indó, tibetan, sirian e sogdian. Son de tèxtes religioses, legals, literàris e scientifics a mai de privats, dont l’escritura d’Elegest , de Bain Tsokto (716), d’Altyn Tamgan Tarhan (724) e lo Libre de Devinalhas (sègle IX).
De remembrar que lo turc vielh de l’oèst e puèi lo turc otoman foguèt una de las lengas pus importants d’Asia e puèi tanben d’Euròpa orientala pendent l’epòca medievala. Totun, e aprés la reforma lingüística d’Atatürk al sègle XX, qu’adoptèt l’alfabet latin, es pas pus compresa pels meteisses turcs. E es considerada coma una lenga escantida e despareguda, malgrat que subrevisquèt e plan la meteissa edat medievala.
