DE TOPICS FAUSES (1)
Redaccion.- De topics fauses sus l’epòca medievala n’i a desenats. Se son basats en de vejaires o d’opinions de cèrts istorians e qu’an arribat a la majoritat dels mejans de comunicacion uèi lo jorn. Tanben pr’amor de çò qu’es dich a l’escòla e sonque pòdon èsser negats puèi amb una coneissença mai prigonda e mens generala d’aquela edat. A Medievalòc volèm donar un espaci per la pensada sus qualqu’unes d’aqueles topics que pòdon, de segur, ajudar a aver una melhor compreneson de l’istòria mai larga de l’umanitat.
Las gènts a l’atge medieval èran pas nets. Çò de contrari. Aquò es un topic faus que cal desmentir pr’amor que la cultura grèga e romana del banh arribèt plan a l’epòca medievala. Maugrat tot foguèt una cultura qu’arribèt pas a totas las regions de l’Euròpa medievala. Mas aquò vòl pas dire qu’arribèsse pas a la majoritat de las meteissas. I avián de banhs a las vilas e las personas podián tanben se banhar en de lacs e rius. D’efièch, la coneissença sus lo risc que i aviá de tombar malaut per rapòrt a la fauta d’igièna èra tras que coneguda e per ‘quò las gènts se banhavan quand podián o far. E o fasián sovent.
Aquela cultura que veniá de l’edat antica finiguèt pas pendent l’epòca medievala mas apuèi, durant lo sègle XVIen car i aguèt la cresença que podián s’infectar amb la sifilis. Los sègles seguents, demest lo sègle XVIen e 1850 serián de sègles amb una fauta d’igièna generala. E las saunas sonque subrevisquèron ont i aviá de fusta per poder o far. Un dels exemples mai caracteristics d’aquò es la sauna finlandesa, que demorèt en aquel país coma un eiretatge de la cultura tradicionala del banh. Mas al sègle XVIIIen e XIXen ne foguèt una clara excepcion .
Una longevitat cuèrta
Un autre topic faus sus l’edat medievala es la cresença generala que las personas morissián, sovent, fòrça joves. Aquò tanpauc èra vertat. Es vertat que i aviá de milièrs de mainats que morissián fòrça joves abans dels cinc ans d’edat mas un còp i arribavan l’escasença d’arribar fins als cinquanta ans, çò es una longa vida, èran plan nauta. L’estadistica sus l’edat mejana de la vida de las personas demòra cuèrta per’mor de la mortalitat de l’enfança, tras que nauta pendent l’epòca medievala: sonque 50% dels enfants arribava a l’edat de cinc annadas. Totun, los que i arribavan atenhián plan los 60 e 70 ans e tanben èran conegudas las personas qu’arribavan als 100 coma uèi lo jorn.
D’un autre caire, aver una infeccion voliá pas dire necessàriament la mòrt. Es vertat que i aviá pas d’antibiotics a l’epòca medievala mas atanben es vertat que los sistèmas immunologics dels abitants de l’edat medievala èran fòrça fòrts e nauts. Plan mai qu’ a l’epòca actuala. Uèi i a la cresença que las gènts d’aquela epòca podiá morir plan pr’amor d’una septicemia mas amb de sistèmas immunologics (o santa fòrta) coma la qu’avián la majoritat a l’epòca medievala pas gaires morissián pr’aquò e las alergias èran raras.
Un autre topic pas vertadièr sus l’umanitat que demorèt a l’Euròpa medievala es que la majoritat de las personas èran imbecilles, pècs, pèpis o estupides per fauta d’educacion. Es vertat que la majoritat sabián pas escriure nimai legir mas quand lo papièr arribèt a Euròpa al sègle XIIen la cultura s’estenguèt d’una manièra estonanta. Maugrat que lo nivèl d’educacion per rapòrt a d’epòcas anterioras èra pas tant naut, lèu las gènts poguèren legir e escriure en lor lenga mairala. Cal pensar qu’a l’epòca las personas que sabián pas escriure o legir èran considerats coma gènt sens d’educacion e aquestes èran dins una granda majoritat de personas que sabián pas o far en latin, la lenga de la nauta cultura de l’edat medievala. Pas en las autras.
