LA CONQUISTA DE VALÉNCIA
Francesc Sangar.- Dempuèi lo sègle VIII lo territòri valencian èra comprés dins lo mond musulman, e amb lo passatge dels sègles, s’èran constituits dos reialmes amb capitals a la meteissa vila de Valéncia e a Dénia. Lo domeni musulman èra estat fòrça positiu pel país, sustot dins lo domeni de l’agricultura, amb lo bastiment de grandas zònas d’espargiment d’aigas e amb l’incorporacion de nòus produches coma l’arròs o las iranjas. Mas tanben s’èra desvolopada una rica indústria amb de teissuts de seda, de ceramica o de papièr. Qualqu’unes d’aqueles produches contunhan d’èsser uèi la basa de l’economia de qualqu’unas vilas valencianas.
Tot aquel desvolopament economic èra cobejat pels reialmes crestians del nòrd. Segon lo tractat de Cazorla de l’an 1179 qu’avián signat las coronas castelhana e aragonesa, lo territòri deviá èsser conquistat pels aragoneses e los catalans, mas los castelhans avián mostrat interès en la siá conquista e la siá incorporacion a Castelha e avián ja realizadas qualqu’unas incursions dins lo territòri valencian.
La conquista crestiana foguèt realizada en tres estapas, per l’estenduda del terren, jol reialme del rei Jacme I lo Conquistaire, e intervenguèron catalans e aragoneses. Foguèt primièrament conquistat lo nòrd entre los ans 1232 e 1235. La noblesa aragonesa foguèt protagonista d’aquela primièra estapa. Lo nòble aragonés Blasco d’Alagón inicièt la conquista de Morelha, e per evitar un excessiu protagonisme dels nòbles aragoneses, lo meteis rei Jacme decidiguèt avançar la siá campanha amb la conquista de vilas coma Borriana, Castelhon de la Plana, Peníscola…
La fugida dels musulmans
Davant l’avançada de las tropas crestianas, los musulmans fugiguèron vèrs lo sud, en daissant lo territòri practicament void. La repoblacion foguèt ordenada als òrdres militars e a la meteissa nòblesa aragonesa, per aver començada la conquista, qu’obtenguèron de grandas estendudas de terren.
Dels ans 1236 a 1238 s’inicièt la conquista del centre del país. La vila de Valéncia, ponch basic del territòri, ofrissiá una granda resisténcia, e los crestians ocupèron una pichona muntanha, “el Puig”, ont establiguèron la siá basa d’operacions militaras. Dempuèi d’aquel ponch, las armadas crestianas conquistèron de vilas coma Paterna o Silla, en esperant la capitulacion e l’aucupacion de la capitala, que se produsiguèt lo jorn 28 de Setembre de 1238, e d’aquela manièra s’acabava l’istòria del reialme musulman de Valéncia. Lo jorn 9 d’Octòbre lo rei Jacme dintrava dins la vila, e aquela data es festiva uèi a tot lo territòri valencian.
Fòrça musulmans fugiguèron pas en aquela escasença cap al sud, e atenguèron lo permís per contunhar en vivent e manténer qualques proprietats amb una sèria de pactes. Los crestians que s’installèron, recebèron de proprietats ruralas amb una estenduda pichona o mejana, e èran d’aragoneses, que s’establiguèron sustot a l’interior, e de catalans, preferentament de la vila de Lhèida e lors environs coma l’ancian comtat d’Urgelh, e qu’ocupèron la zòna litorala. Per aquela causa, la lenga catalana se parla pas dins las comarcas interioras valencianas, e la modalitat valenciana de la catalana remembra los parlars de Lhèida.
La conquista del reialme de Dénia, amb de vilas coma la meteissa capitala Dénia, o Cullera, Alzira o Xàtiva, comencèt l’an 1239 e finalizèt l’an 1245. La frontièra que marcava lo tractat de Cazorla amb los castelhans establissiá que la darrièra vila que podiá conquistar la Corona d’Aragon èra Biar. Aicí tanben inicialament los musulmans poguèron manténer la siá residéncia e una quantitat importanta de las siás tèrras, e s’establiguèron de crestians catalans e aragoneses.
E quina foguèt la nòva situacion politica dels territòris conquistats? Tant los catalans coma los aragoneses desiravan incorporar las nòvas tèrras a lo sieu domeni d’influéncia. Fin finala, per evitar conflictes, lo rei Jacme I decidiguèt que las nòvas tèrras conquistadas formarián un nòu estat: lo Reialme de Valéncia, totalament sobiran tant respècte dels catalans coma dels aragoneses.
Aquel nòu reialme possedissiá institucions pròprias (coma Còrts o Parlament) e una legislacion, los nomenats Furs de Valéncia (o de Dreches Istorics), inspirats en los Furs de la vila catalana de Tortosa. Lo nòu Reialme crestian de Valéncia gaudiguèt tanben d’un grand desvolopament economic, e pendent lo sègle XV foguèt l’epicentre de l’economia e la cultura de la Corona d’Aragon.
Fin finala, lo Reialme de Valéncia desapareguèt coma estat sobeiran l’an 1707, a consequéncia de la desbranda valenciana a la Batalha d’Almansa pendent la Guèrra de Succession a la corona ispanica contra la dinastia dels Borbons. La pèrda de sobeiranetat valenciana foguèt establida mejançant un Decrèt de Nòva Planta, qu’establissiá la supression de las siás institucions e la siá legislacion.
