LA COMPANHIÁ CATALANA D’ITÀLIA (e 4)
Christian Andreu.- Segon semblariá, la pichonèla armada que demorèt en Ferrara pendent aquelas annadas foguèt formada per de catalans, mas que tanben i aviá d’aragoneses e de gascons. La causa seriá pas clara segon l’istoriana Ferrer i Mallol, car a l’epòca, en Itàlia sovent nomenavan gascons als catalans e catalans als gascons, benlèu pr’amor que parlavan una lenga plan semblanta. Lo quite papa Clement V, que foguèt gascon, foguèt tanben nomentat mai d’un còp catalan.
Amb Dalmau de Banyuls, dirigent d’aquela òst, i avián tanben los sieus fraires, Ramon e Pere. D’autres noms que demorèron nomenats en las cronicas italianas contemporanèas foguèron Gilabert de Vallseca, Jaume de Montblanc, Guillém Simó, Ramon de Juvenach o encara Ivernach e Bartomeu de Luna.
Pasmens, pas totes los abitants de Ferrara aimavan aquel contraròtle papal. D’efièch, semblariá èsser qu’èran una minoritat dins la vila. Pauc aprés l’arribada dels catalans a Ferrara i aguèt una revòlta que s’espandiguèt per tota la vila fins a entraïnar la fugida de la majoritat de l’òst catalana vèrs Castel Tedaldo. Los de Ferrara, totun, poguèron aucir fòrça catalans abans de lor arribada a aquel refugi.
Podián pas prene lo castèl e doncas brutlèron lo palais del Marqués d’Este en tot assassinar totas aquelas personas que donavan lor sosten a la Glèisa. La revòlta èra començada lo 17 d’agost e la nòva arribèt pas a Bolonha fins a dos jorn puèi, lo 19. Lo cardenal Pellagrua amassèt lèu una fòrça de socors que marchèt lèu lèu vèrs Castel Tedaldo. Quan i arribèron, e amb l’ajuda dels catalans comencèt la repression, que segon sembla, foguèt òrra: mai de 36 abitants de la vila foguèron arrestats e puèi executats. Aprés, l’armada papala de Bolonha e los catalans saquèron Ferrara al long de tres jorns.
Mas los vertadièrs dirigents de la revòlta, los gibelins Salinguera e Ramberto de Ramberti, a mai de Francesco de Menabuoi, ja èran fugits. Se n’anèron a Massa Fiscala e esperèron ailà l’ataca papala, amagats. En novembre de 1310 Dalmau de Banyuls descobriguèt ont èran e demandèt d’ajuda als abitants de Ferrara per los atacar. Totun, degun volguèt o far. Los catalans i anèron solets; los gibelins fugiguèron tornarmai, mas semblariá èsser que, pendent l’ataca catalana, patiguèron fòrça pèrdas.
Una conspiracion brica segura
En 1312 arribèt a Ferrara la nòva que Francesco d’Este voliá capturar Ferrara e qu’èra premanida una autra revòlta per l’ajudar. Pasmens, lo 23 d’octobre davant la pòrta principala de dintrada a Ferrara d’almogavèrs catalans trapèron e assassinèron Franceso d’Este. Semblariá que l’òrdre venguèt del pròpri Banyuls, qu’ordenèt barrar la vila e lo tuar se èra trobat. Puèi foguèt daissat mòrt al mièi de la vila.
L’ostal e las tèrras de Franceso d’Este foguèron confiscadas per la Glèisa. Mas aquò tanben entraïnariá un viratge dins lo contraròtle papal de Ferrara, car ara la vila foguèt donada de manièra temporala a Robert d’Anjou de Nàpols.
Quand i arribèt, donèt l’òrdre a Dalmau de Banyuls de se n’anar e aquel decidiguèt d’aubedir lo papa e marchèt a Zara, una colonia veneciana situada en la còsta dalmata qu’a l’epòca s’èra revoltada contra Venècia. Banyuls signèt amb Venècia l’enviament de 1000 cavalièrs e 1500 òmes d’infantariá. Segon l’istoriana catalana, èra pas possible que totes aqueles òmes foguèssen catalans e doncas, dins aquela enòrma armada tanben i aviá fòrça italians.
D’un autre latz, l’armada qu’arribèt a Ferrara amb los Anjou tanben èra catalana, car dempuèi 1311 l’arribada a Nàpols de catalans, aragoneses, valencians e malhorquins (e benlèu tanben d’occitans) èra contunha. E doncas, la preséncia catalana en Ferrara durariá encara d’ans malgrat la marcha de Banyuls. Segon Ferreto de Ferreti, en Ferrara i aguèt d’aperaquí 200 catalans pendent d’annadas.
L’enviat de Robert d’Anjou foguèt Adenolfo d’Aquino. Al sieu costat i aviá un autre catalan, Guillèm Carròç. Lors ordres èran aumentar la talha municipala. Quand lo Papa o sabèt ordenèt cambiat lèu d’Aquino per Diego de Larrat, un autre dirigent de la garnison catalana. L’òrdre d’enviar a l’exili a fòrça abitants gibelins de la vila, pasmens, provoquèt en 1314 encara una nòva revòlta. E encara una autra en 1316. E aquel còp, òc, poguèron ganhar.
Los catalans fugiguèron tornarmai al Castel Tedaldo. Lo sètge venguèt de mai en mai dangierós. Lo quite jorn de la revòlta, al ser, arribèron mai de 600 òmes d’infantariá dirigits per Rinaldo e Azzone d’Este, filhs d’Aldobrandino e Francesco d’Este. Los catalans sonque podián esperar l’arribada del socors de Bolonha. Una ajuda, totun, qu’arribariá jamai.
La sortida del castèl èra pas un camin segur, car los catalans que i aviá a las tors dels palais del centre de Ferrara foguèron arrestats e puèi assassinats. Sonque tres jorns aprés lo començament d’aquela revòlta se passèt la rendicion de la garnison del pònt que menava al castèl que, fin finala, dubriguèt pòrtas tres jorns puèi, lo 7 d’agost de 1317. La majoritat dels catalans foguèron aucits e i aguèt pas gaires sobrevivents.
Aprés aquò lo Papa confirmèt los d’Este coma los senhors de la vila. E la preséncia catalana en Ferrara finiguèt per jamai. Lo quite rei d’Aragon, Jacme II, ne foguèt raportat doas setmanas puèi per Vidal de Vilanova, mas ja èra tard, tròp tard o res podiá ja èsser fach.
La vida en Ferrara
Coma èra l’abituda a l’epòca, los almogavèrs que demorèron en Ferrara e encara d’autras vilas italians demest 1308 e 1317 avián amb eles de femnas e tanben de filhs. Lor preséncia foguèt plan coneguda a l’Itàlia de l’epòca, car fins Bocaccio al Decamerone ne parlèt dins una de las sieunas istòrias (l’aventura que i visquèt Diego de Larrat).
En Ferrara, pasmens, i aviá pas gaire simpatia pels catalans coma òc se passèt en Florença o Parma. Al long de gaireben 10 ans foguèron una armada estrangièra que contrarotlava la vila per òrdre papala e qu’aguèt pas lo sosten de la majoritat de la populacion gibelina de Ferrara. Un dels faches mai denunciats foguèron los viòls que patiguèron las femnas de Ferrara per part dels catalans.
“En mai d’aquò, çò diguèt Ferrer i Mallol, l’epòca que i aguèt de catalans en Ferrara, foguèt benlèu una de la piègers de la vila, benlèu pendent tota l’Edat Medievala: i aguèt d’incendis, raubaments, sacatges, de fam e encara d’epidemias. Lo remembre dels catalans a Ferrara demorèt restacat per totjorn amb aqueles desgracias”.
De cronicas posterioras, coma la de Jacopo de Marano, nomentèron Banyuls coma un “homo malvaggio” e los catalans “una pessima canaglia” que fasián “grandi homicidii et assasinamenti et latrocini et altre tyranie”. Encara al sègle XVI, 200 ans puèi, Ferrara remembrava la revòlta e l’ataca als catalans, segon l’istorian Pigna, amb una batalha falsa demest catalans e abitants de la vila. E, segon, Muratori, la justícia catalana èra tot aquò qu’èra brica just.
Los actes dels catalans, doncas, benlèu poguèron pas èsser diferents de los d’autres d’aquela epòca. Mas per aquò descobrir cal un estudi mai prigond suls catalans en l’Itàlia del sègle XIV. Perqué pas desvolopar aquò quand una istoriana catalana, Ferrer i Mallol, ja o faguèt fa mai de 65 ans ? Sonque aital se poiriá confirmar istoricament se foguèt una brava istòria o pas.
La fin de la Companhiá
En 1313 Dalmau de Banyuls , dirigent d’una companhiá de mercenaris catalans e italians, signèt amb la República de Venècia l’enviament d’una armada importanta a Zara. Venècia deviá pagar 40 000 florins d’aur. 15000 foguèron pagats sul pic e 12 000 mai quand arribèron a la còsta de Dalmàcia. Los vaissèls, que los devián ailà transportar, devián èsser venecians. Caliá, pasmens, conquistar la vila, revoltada contra Venècia.
Pendent aquela epòca, doncas, los almogavèrs catalans qu’èran amb Dalmau de Banyuls, seguiguèron çò qu’a l’epòca podiá èsser conegut coma un condottiero o cap de mercenaris armats. Per ansin, e pendent la quita epòca que la Companhiá Catalana d’Orient de Rogièr de Flor, luchava en Grècia, aquela companhiá catalana balcanica luchava en Dalmàcia. Èra pus pichona mas foguèt tanben una companhiá catalana que luchèt al Mediterranèu, dirigida per un catalan. A Zara èran al costat de l’armada veneciana mas totjorn desseparats d’aqueles.
Segon Ferrer i Mallol, aquela companhiá deviá aver 1000 cavalièrs e 1500 òmes d’infantariá. Çò de pus segur es que la majoritat foguèssen italians e pas catalans. Dalmau de Banyuls volguèt provocar la patz entre la vila de Zara e Venècia. Los venecians l’acusèron de traïson e fugiguèt. Aquela armada finiriá lor servici jos Robert d’Anjou de Nàpols.
Aquela, doncas, foguèt, benlèu la diferéncia màger demest los catalans que foguèron en Itàlia e los d’Orient. Los primièrs moriguèron en Ferrara o fugiguèron de Zara. Los darrièrs conquistèron Anatòlia e Grècia e mai encara. Foguèron d’armadas gigantassas que los catalans donèron al Mediterranèu aprés la conquista finala de Valéncia e Murcia. Rebrembar los faches istorics de manièra objectiva tanben vòl dir reconéisser lo grand trabalh de l’istoriana catalana Maria Teresa Ferrer i Mallol de 1965 e, qu’al costat de la Companhiá Catalana d’Orient i aguèt tanben una autra, la Companhiá Catalana d’Itàlia, que foguèt tanben rebrembada en Itàlia durant decennis. Se per de faches dreches o marrits, aquò ja es una autra istòria que l’Istòria deu pas jutjar.
