LOS DÈTZ REIALMES CHINESES

CAM.- Quand en l’an 907 tombèt de biais definitiu l’empèri chinés dels Tang, China dintrèt dins un periòde de transicion politica mas tanben sociala e culturala qu’entraïnariá la naissença d’un país nòu, quora se formèt tornarmai l’amassada politica de totes los dètz estats chineses nascuts après los Tang. Pasmens, l’arribada d’una nòva dinastia chinesa unica demorariá encara fins a l’an 960, amb los Shong.

Pendent aquela epòca, e al long de gaireben mai de 50 annadas, China se desseparèt politicament en divèrses estats locals, qu’escotèron jamai çò que contunhava de dire lo poder central. A la majoritat d’aqueles estats nòus la populacion chaplèt l’anciana classa dirigenta chinesa mas tanben los delegats imperials e declarèron la sieuna independéncia lèu lèu.

Al nòrd de China, la violéncia venguèt màger. La populacion, fin finala, fugiguèt de grandas vilas e cerquèt de refugi en de luòcs pus segurs. Segon cèrtas cronicas contemporanèas « en de vilas coma Luoyang d’òsses umans èran pertot e, pasmens, sonque demorèron aperaquí un centenar de familhas dins los murs de la meteissa vila ».

Un chaple general

En defòra de qualcunas vilas chinesas la populacion tanben patiguèt plan aquelas atacas : « En la region de Shaudong, çò contunhan las cronicas, i aviá pas degun e sonque i creissiá d’èrba salvatja. Tanpauc i aviá de peissum nimai d’ausèls. Semblava cossí tot èsser viu foguèsse desaparegut ».

Per comprene melhor aquela epòca de l’istòria medievala de China, cal soslinhar que fins a 960 aventurièrs proclamèron qu’èran lo nòu emperaire dont los pus importants per l’istòria posteriora chinesa, foguèron los Liang, los Tang, los Jin, los Han e los Zhou ; sonque aquelas cinc familhas  luchèron pendent decadas pel contraròtle de la val del flume Jaune e la siá capitala, la vila de Kaifeng, antiga vila imperiala.

Lo sud de China, totun, visquèt una relativa patz, malgrat que, politicament, tanben foguèt devesit en quatre reialmes. Dempuèi l’an 902, Wu e Wu Yue s’espandiguèron pel flume Blau. Un autre reialme foguèt Shu. Encara en l’an 979 subrevivián los reialmes dels Han de Min o Nanquin (dels Jang).

Aqueles foguèron los 10 estats chineses medievals que luchèron pendent mièg sègle per conquistar China entièra. Mas, amb  aqueles tanben se desvolopèron de nòus centres politics e economics regionals, un prètzfach nòu en China medievala.

Mai enlà de la muralha chinesa encara, los khitan nomadas fondèron un estat independent : Liao. En 1004 conquistèron Manchoria e Corèa e sonque arrestèron lor conquista pr’amor dels mongòls de Genghis Khan en 1218.

Mas en l’an 960 en mièg d’aquel caòs generalizat, foguèt proclamat Taifu nòu emperaire de la dinastia dels Shong en Kaifeng. Que poiriá pas unificar China fins a l’an 979. Ara lo poder seriá basat en de mercenaris, e aquò donèt a China una nòva espandida administrativa, culturala e sociala. Calguèt, totun, crear una nòva classa funcionariala per poder contrarotlar plan l’estat pus grand d‘Asia, China. E foguèt un periòde que cal tanben remembrar de China, pr’amor que foguèt, un còp, un país devesit en dètz reialmes pendent la longa e complèxa edat medievala.