LO MANDARIN
CAM.- En defòra d’Euròpa l’importància del mandarin coma lenga parlada a l’empèri medieval chinés, (pr’amor que venguèt lenga oficiala pendent la dinastia Ming que comencèt en 1368 e demorèt mai enlà de l’epòca medievala, fins a l’an 1644, es pas pro coneguda pr’amor de l’eurocentrisme actual. Totun, foguèt la basa d’una lenga unica e estandard en aquel país, pr’amor dels màgers problèmas de compreneson que i aviá entre plusors dialèctes chineses.
Aital, lo mandarin foguèt demanat als nòus examèns per venir foncionari chinés maugrat qu’al començament d’aquela epòca (sègle XIVn) èra pas encara estat unificat. Lo mandarin de la fin del sègle XIVn e començaments del sègle XVn èra sonque una sòrta d’amassada de divèrses dialèctes amb mai vocabulari d’un o d’autre. Lo dialècte parlat al torn de la vila de Naijing balhèt fòrça vocabulari al mandarin medieval e doncas foguèron pus importants los dialèctes meridionals e pas los del nòrd chinés. Seriá pas fins al sègle XIXn que lo dialècte parlat a Pequin, lo capluòc emperial, seriá lo pus utilizat. Aquela forma de mandarin seriá la basa posteriora del chinés actual e foguèt nomentada dialècte de la còrt.
Una problèma de compreneson
Pendent la fin del sègle XIVn las autoritats chinesas descobriguèron que i aviá de mai en mai problèmas de compreneson entre los agents oficials e lo pòble e entre personas de divèrses luòcs. Aital, de chineses de províncias desparièras començavan a patir de grèus problèmas de compreneson entre eles e foguèt decidit que caliá far mai aisida la comunicacion entre totes.
Pr’açò, dempuèi l’administracion emperiala chinesa foguèt ordenat utilizar una amassada de paraulas de plusors dialèctes. Al començament aquela amassada se basèt, mai que mai, en de dialèctes del nòrd. Lo mandarin alavetz podiá pas èsser identificat amb cap dialècte. Lo dialècte parlat a la còrt emperial de Nanjing, la primièr capitala de la dinastia dels Ming èra a l’epòca un grand centre cultural e amb lo mandarin venguèt encara pus celèbra. Totun, lo mandarin medieval aguèt pas coma basa principala lo dialècte d’aquela vila.
En 1375 l’emperaire Hongwu ordonèt escriure un diccionari (Lo Hongwu Zhengyun) per balhar una fonetica parièra al nòu chinés estandardizat. Totun, aquel diccionari capitèt pas gaire pr’amor que recebèt fòrça criticas, car balhava pas gaire solucions a cossí parlar plan lo nòu dialècte.
Foguèt pas fins a l’an 1455, quora Shin Suk-ju publiquèt una revirada d’aquel diccionari al corean, que poguèt èsser comprés cossí parlar lo mandarin a travèrs de l’alafabet hangul. E foguèt confirmada una manièra de lo parlar mai cortesana e una autra pus populara. Divèrses libres comencèron a èsser publicats pendent la fin del sègle XVn e lo sègle XVIn per melhorar la prononciacion del mandarin. Lo biais de lo parlar plan a la còrt demorèt definitiu dempuèi la mitat del sègle XVIn.
En aquela epòca lo mandarin tanben es conegut com Guanhuà, çò que vòl dire la lenga dels oficièrs. I aviá tanben pendent la fin de l’edat medievala chinesa, un autre biais de parlar chinés, lo Quonhoa, utilizat tanben per las nautas classas e los estrangièrs a mai dels toristas de províncias luenhas.
Lo Guanhuà, totun, foguèt revirat a d’autras lengas como lenga madarina, çò que entraïnava dire qu’èra la lenga parlada pels mandarins o oficièrs emperials. Aquela es la rason d’aquel nòm uèi en de lengas europèas coma l’occitan, lo catalan, lo castelhan o lo francés a mai del portugués. En la decada de 1580 foguèt publicat un libre per ajudar a lo parlar plan. D’autras encara son de sègles posteriors.
Pequin venguèt capluòc emperial en 1420. Pasmens, lo dialècte parlat al torn d’aquela vila aviá pas lo prestigi del manadarin parlat al torn de Nanjing. Aquò arribariá de la man de la dinastia Ming pendent lo sègle XIXn. Foguèt pas fins al sègle XXn que der cercaires chineses demanèron a la còrt una lenga nacionala chinesa. E la basa lingüistica ara causida per aquò crear foguèron los dialèctes septentrionals (tanplan coneguts coma mandarins). De totes lo candidats sonque demorèt lo guanhuà o chinés mandarin del nòrd, qu’evolucionèt fins al chinés estandard actual , sovent encara nomentat chinés mandarin.
De remembrar qu’encara uèi, quand parlam de lenga chinesa fasèm referéncia a una amassada de dialèctes chineses – que n’i a encara fòrça – pr’amor que i a pas cap de comprenenson entre plusors dels meteisses. Los dialèctes del sud encara son plan usats per estudiar lo chinés medieval. L’escritura kanji a coma origina aqueles dialèctes. Mas aquò es pas lo chinés mandarin, car la fonetica d’aqueste se basèt sus de dialèctes septentrionals dempuèi lo sègle XIXn.
Uèi se pensa que mai del 70% dels chineses coneisson lo mandarin e lo parlan plan, a mai del sieu pròpri dialècte. E un d’aqueles es lo dialècte parlat a Pequin, un dialècte local. Sonque lo mandarin usat dempuèi lo sègle XVIIIn e XIXn pòt èsser restacat amb lo guanhuà , la lenga mandarina usada en la còrt emperiala als sègles XIVn e XVn en China. En aquela epòca la basa dialectala èra lo dialècte de Nanjing.
Pasmens, cal remembrar tanben que la lenga oficiala actuala de la republica de China es una lenga estandard qu’a coma basa lo dialècte de Pequin – desparièr tanben d’aquel dialècte local) mas que tanben es desparièra del mandarin usat fins a la casuda de l’empèri chinés en l’an 1912. L’autre nòm d’aquela lenga – e diferenta doncas del mandarin medieval) es Putonghua e pas Han (que fa referéncia a l’etnia majoritària) e que venguèt utilizada de biais dministratiu oficial dempuèi l’an 1949.
