LO JUDEOARAGONÉS
CAM.-La lenga judeoaragonesa (chudeoaragonés en la lenga pròpria d’Aragon) foguèt una lenga medievala parlada per la comunautat josieva en los reialmes iberics d’Aragon e Navarra entre los sègles VIIIn e fins al sègle XVn, quora finiguèron la majoritat de lengas parladas pas per de crestians de tota la peninsula iberica.
Segon mai d’un estudi, foguèt una lenga romanica amb fòrça vocabulari josieu. Totun, i aviá tant vocabulari josieu que la lenga venguèt plan desparièra d’autras lengas romanicas ibericas e aquò entraïnèt la naissença d’una nòva e desparièra lenga en aqueles estats medievals iberics. Pasmens, cèrts istorians son pas d’acòrdi a l’ora de la classificar coma lenga diferenta.
Un afar complèx
La discussion academica actuala encara demòra sus l’afar de se las lengas romanicas peninsularas coma aquela, lo judeoaragonés, son una sòrta de judeolatin evolucionat. De soslinhar que mantuns cercaires creson que foguèron de lengas que nasquèron de biais independent.
Se ben es vertat que i a mens tèxtes en judeoaragonés que no pas en judeoaràbi, de cercaires coma Manuel Alvar n’estudièron mai d’un exemple amb una origina en la vila d’Osca. Encara al sègle XIVn i aviá de personas a Osca que parlavan judeoaràbi. Mas dins la vila semblariá èsser que tanben èra parlat lo judeoaragonés.
La fin del judeoaragonés encara es objècte de discussion academica car se pòt pas confirmar que patiguèt l’extincion pr’amor de la sieuna granda semblança amb lo judeocastelhan o pr’amor que d’autras lengas màgers coma lo catalan o encara l’aragonés, s’espandiguèron vèrs lo sud pensinsular a travèrs de tèrras valencianas, murcianas e benlèu andalusas.
Un prètzfach plan curiós a nivèl lingüistic encara uèi lo jorn es que lo josieu parlat a la vila grèga de Salonica e tanben a Macedònia del Nòrd i a de paraulas tipicas de la lenga aragonesa coma cayir, embelecar, embabucar, mancar, axugar, o meollo.
Lo judeoaragonés tanben arribèt a de tèrras castelhanas pr’amor que lo judeocastelhan a de formas pronominalas aragonesas (con mí, con tí e con sí). D’un autre costat, l’aragonés modèrn conservèt de formas judeoaragonesas coma veyo e creyo.
Cèrts istorians creson que foguèt parlat coma d’autras lengas josievas fins al sègle XXn, mas pas totes. Semblariá que lo judeoaragonés, amassa amb lo judeocatalan, foguèt una fònt per lo judeogrèc parlat ailà dempuèi l’an 1391, quora los josius catalans e aragoneses foguèron atacats pels crestians e i aguèron milièrs d’exiliats, que se n’anèron a Grècia. Cossí que siá, mai d’un istorian pensa uèi que dempuèi aquela epòca foguèt pas pus parlat, aumens dins la peninsula iberica.
