LA COMTESSA DE DIA
Christian Andreu.- Encara uèi lo jorn la biografia de la coneguda trobairitz occitana Comtessa de Dia es plan desconeguda. Malgrat que l’informacion que ne balha la Vita (e pro cuèrta pr’amor que son sonque tres linhas) ditz que foguèt la femna de Guilhèm de Peitieus e que s’enamorèt del trobador Rambaut d’Aurenja, los cercaires encara discutisson uèi se foguèt aquela o benlèu una autra femna, que demorariá encara uèi amb una biografia misteriosa.
Misteriosa pr’amor qu’aquela informacion es pas drecha: Guilhèm de Peitieus (1163-1189) maridèt una femna nomenada Beatritz. Totun, aquela primièra informacion biografica, segon de recents estudis (e confirmada per de cercaires coma Martí de Riquer) seriá brica drecha. De’n primièr, pr’amor que Guilhèm Ier de Peitieus foguèt pas comte de Dia e aprés pr’amor que lo ton usat per la trobairitz nomenada Comtessa de Dia seriá estat un escandòl a la cort del sieu nòble marit. En mai d’aquò, quin Guilhèm de l’ostal dels Peitieus foguèt car pendent la fin del sègle XIIen lo comte ja es un Plantagenet ?
Brica d’informacion e sonque de passion
Aital, uèi demòran quatre poesias de la Comtessa de Dia. L’autor de la Vita afirmèt que foguèt enamorada del trobador Rambaud d’Aurenja mas se poiriá parlar plan tanben d’un autra femna e que foguèsse pas enamorada d’aquel trobador (pr’amor qu’aquò sonque es dich per l’autor anonim de la Vita e pro).
Plusors cercaires an assajat pendent decadas de situar la sieuna biografia. Per qualcunes foguèt Flotte de Royans, maridada amb lo felen d’aquel Guilhèm de Peitieus e tanben amb lo meteis nòm e doncas auriá viscut mai tard e pas al sègle XIIen. Totun, aquel Guilhèm de Peitieus tanpauc foguèt Comte de Dia. Encara d’autres estudis volguèron soslinhar que la Comtessa de Dia seriá estada la femna de Guilhèm de Peitieus, vasal d’Ermengarda de Narbona pendent las annadas 1143 e 1177.
Fin finala, d’estudioses del mond trobadoresc, coma Pattison, remembran que lo comte de Dia aguèt una filha, Isoarda, maridada en 1184, e que moriguèt en 1214. Isoarda foguèt coneguda pels sieus contemporanèus coma la Comtessa de Dia e poiriá èsser que foguèsse estada enamorada del poèta Rambaud d’Aurenja. Totun, i a pas encara cap pròva istorica sus aquò e los estudioses dels trobadors preferisson causir la prudéncia a l’ora de parlar d’una o autra femna, pr’amor que res es segur e sonque i a d’ipotèsis.
La lenga usada per la Comtessa de dia, pasmens, es çò que balha mai d’informacion sus lo sieu caractèr. Es un lengatge plan mai passionat e brica fals, plan e d’una finesa poetica estonanta. En mai d’aquò, la Comtessa de Dia daissèt dins las sieunas cançons qualcunas de las imatges eroticas pus realas escrichas jamai per un trobador o una trobairitz (benlèu pr’amor que foguèt femna).
Las quatre cançons que son demoradas uèi de la Comtessa de Dia (Ab joi et ab joven m’apais, Fin joi me don’alegranssa, Estat ai en greu cossirier e A chantar m’er de so qu’ieu no volhia) parlan de desir de l’aimat, de la voluntat de tornar a èsser amb l’aimat al lièch per dublidar la vida vidanta e lo sens d’èsser estada enganada quand la femna volguèt pas recebre plan l’aimant.
Per ansin, una d’aquelas cançons serián consideradas encara uèi pels legeires coma una òbra pla sensuala (e que, se foguèsse estada escricha per un òme seriá tanben plan mai criticada). Totun, ofrís qualcunas imatges d’una beutat extraordinària per çò que tòca a l’amassada entre un òme e una femna, e qué vòl dire l’amor. E tot dich al còp amb de claredat mas tanben amb una finesa excepcionala. Es la poesia Estat ai en greu cossirier:
Estat ai en greu cossirier
per un cavallier qu’ai agut,
e voill sia totz temps saubut
com eu l’ai amat a sobrier;
ara vei qu’ieu sui trahida
car eu non li donei m’amor,
don ai estat en gran error
en lieig e quand sui vestida.
Un còp que la trobairitz descobrís qu’es enamorada poiriá èsser ja tard, pr’amor que lo cavalièr es pas pus amb la trobairitz. La poetessa tanben soslinha lo sieu amor pel cavalièr e qu’aquò déu èsser sauput per totes. Sonque pensar (aprés) amb lo sieu amor, la trobairitz patís d’ansia dia e nuèch (en lieig e quand sui vestida).
Ben volria mon cavalier
tener un ser e mos bratz nut,
qu’el s’en tengra per ereubut
sul qu’a lui fezes conseillier;
car plus m’en sui abellida
no fetz Floris de Blanchaflor:
eu l’autrei mon cor e m’amor
mon sen, mos huoills e ma vida.
Aicí, l’imatge es tras que reala; la trobairitz vòl tornar a aver lo cavalièr entre los braces e que l’òme pòsca gausir amb ela (qu’el s’en tengra per ereubut) e confirma que lo sieu amor es màger qu’aquel que Floris patiguèt per Blanchaflor. E li vòl balhar tot lo sieu èsser, los uèlhs e encara, la vida. Tot çò que cal per poder tornar a èsser sonque un ser amb lo cavalièr e benlèu dublidar la vida vidanta de la Comtessa de Dia, que poiriá èsser brica aimada per la trobairitz.
Un desir sens de limitas
Per la Comtessa de Dia, lo desir de demorar amb lo cavalièr un còp mai (o benlèu pel primièr còp) a pas cap limita. Es un desir qu’arriba al desesper. E aquò es una pensada que pas gaire femnas considerèron que caliá far public. Es un tipe de narracion brica usual en una femna (volèm dire escrich) mas totalament sincèr, onest e clar. E, pr’amor d’aquò, tanben susprenent. E, se es estonant encara uèi, qué ne podèm pensar d’aqueles qu’escotarián la cançon de la Comtessa de Dia pendent lo sègle XIIIen ?
Bels amics, avinents e bos
cora·us tenrai en mon poder ?
e que jaques ab vos un ser
e qe·us den un bais amoros!
Sapchatz, gran talan n’auria
qe·us tengues en luoc del marit;
ab so que m’aguessetz plait
de far tot so qu’eu voiria.
La Comtessa de Dia morís (d’amor) pel cavalièr e se demana quora tornarà a èsser amb el. Vòl se n’anar al lièch amb el un ser e li balhar lo poton amorós (benlèu mai d’un). Contunha amb una afirmacion que, a l’epòca, solide que foguèt un escandòl e benlèu, e sonque benlèu, poiriá aver provocat que ja a l’epòca foguèsse estat ordenat que caliá dublidar qui foguèt aquela trobairitz fòla d’amor qu’afirmava que voliá aver sens o pensar dos còps, al cavalièr e pas al marit qu’aviá.
E reconéisser aquò, de segur que foguèt considerat coma un escandòl moral a l’epòca e mai encara se foguèt escrich per una femna, malgrat que la cultura occitana medievala es reconeguda uèi com a una societat plan mai dubèrta que non pas d’autras vesinas, coma la francesa. Alavetz, nosautres tanben podèm nos demanar; auriá escrich aquò meteis la Comtessa de Dia se foguèsse pas estada occitana ? Es malaisit de creire en tot remembrar los grands prejudicis morals medievals.
Segon aquela imatge de desespèr d’amor, brica usual en lengatge femenin, cal reconéisser que la trobairitz, malgrat que biograficament encara es uèi desconeguda, es una de las màgers trobairitz occitanas de l’epòca medievala. Pas sonque pr’amor que reconeis explicitament lo sieu amor, la sieuna passion, lo sieu desir e lo sieu desespèr quand es luenha del cavalièr aimat. Mai encara pr’amor de l’epòca de la cançon e pr’amor qu’es plan, plan sincera, tan sincera coma l’arma umana. Se avèm dich que son d’imatges estonantas es pr’amor que totes uèi podèm pensar que tanben poiriam pensar çò de meteis. Maugrat qu demoram en una epòca plan diferenta. Totun, l’arma umana, çò que buta la nòstra pensada de biais jornalièr, es estonanta, gigantassa, plena d’amor e d’òdi, de simpatia e antipatia, e tanben de desir, d’amor e desespèr.
E la Comtessa de Dia es una trobairitz de tras que nauta categoria poetica e literària pr’amor de tot çò que ditz e tanben pr’amor de la manièra qu’o ditz. Aimar o podèm far totes. Mas benlèu aimar d’aquel biais e o escriure aprés en tot cercar la beutat de la poesia es d’un nivèl qu’òm pòt pas trapar (mas òc esperar) en d’autres trobadors e trobairitz.
Car qui pòt pas confessar qu’un còp s’enganèt a l’ora de causir l’amor e qu’aprés reconeguèt qu’èra fòl d’amor per aquela persona (mai tard) e que demorèt d’annadas en tot esperar un bèl jorn a trobar la persona desirada per l’abraçar cossí cal, amb de passion (cossí escriguèt la Comtessa de Dia), li balhar de potons pendent lo jorn e la nuèch e assajar de demorar mai e mai de temps amb aquela persona e aital dublidar las nostras tristas e vulgaras vidas vidantas ?
La poesia de la Comtessa de Dia doncas, pòt plan nos menar a d’epòcas viscudas de nòstra vida quand èram joves. Descobrir pel primièr còp que volèm demorar mai e mai temps amb una autra persona. Que li volèm balhar de potons e l’abraçar es un sentiment que pòt pas èsser jamai dublidat, malgrat las annadas. Mai encara se aquela persona foguèt lo nòstre primièr amor.
Amb aquela imatge onesta, plan originala, e plena de sensualitat amorosa es amb çò que volèm restacar la misteriosa trobairitz Comtessa de Dia. Benlèu es melhor conéisser pas la sieuna biografia. Benlèu es melhor la daissar coma anonima. Pr’amor que çò que pensèt aquela poetessa es universal e o podèm aver patit totes. E l’alegria en tot remembrar aquel moment, ans puèi, pendent la vida vidanta.
Pr’amor que l’òme es una amassada d’illusions e aquò es çò que nos fa contunhar endavant, coma diguèt cinc sègles aprés un filosòf, tanben occitan, Blasi Pascal. E aquò es aital e déu demorar aital per totjorn, car es çò que fa de nosautres d’èssers umans. E que la Comtessa de Dia volguèt nos daissar (a nosautres, lo cavalièr e la sieuna societat) amb aquela polida imatge poetica.
