L’ORIGINA D’ANDÒRRA

Fins a l’an 1282 las vals andorranas èran estadas contrarotladas per l’evesque d’Urgèl e lo comte de Foish. Pas gaire abans, lo comte de Barcelona, senhor feudal e sobeiran del comtat d’Urgèl, aviá demanat una trobada amb los senescals de Foish, de Tolosa e de Carcassona per confirmar las limitas de las meteissas.

La propietat de las vals d’Andòrra aperteniá doncas al comtat de Foish e a l’evesque d’Urgèl. Perqué  a l’evesque d’Urgèl ? Segon l’istorian occitan Marcel Boussioux, lo comte d’Urgèl aviá recebut de l’emperaire carolingian las proprietats carolingias a las vals d’Andòrra en l’an 988. E puèi foguèron balhadas a l’evescat d’Urgèl. Los beneficis de las talhas anèron als Caboèt (sègle XIn). Puèi encara, per maridatge, la propietat del país anèt a la familha catalana dels Castelló e mai tard encara al comte de Foish Rogièr Bernard IInd. Dempuèi lo temps de la crosada contra los bons òmes i aguèt una granda tension tre lo comte de Foish e l’evesque d’Urgèl pr’amor del catarisme, plan present en de tèrras orientalas de Foish (pas a las occidentalas pr’amor qu’apertenián al comtat de Comminges).

En 1278 comencèron las negociacions per arribar a un compromís de paratge (e tornadas a signar en 1288). Aquel tractat es la basa del regim andorran actual. Lo tractat foguèt escrich per un notari d’Ax, Pèire Autièr. Lo tractat foguèt signat pel papa Martin IVn en 1282.

L’acòrd escrich

Segon aquel acord, los andorrans devián pagar una talha annadièra (questia) un an al comte de Foish e l’autre a l’evesque d’Urgèl. La justícia demorariá en mans de dos batlles e, en cas de problèmas, seriá nomenat un jutge per ambedoas parts. Los andorrans podián èsser cridats per anar a la guèrra per l’evesque e pel comte franc de guèrra entre ambedós. E lo comte aviá lo drech pr’amor de l’autoritat superiora de l’evesque (aquò finiguèt al sègle XVn).

En 1280 la filha de Rogièr Bernard IInd de Foish, Constança, maridèt lo filh del comte de Barcelona. Mas en 1282 Rogièr Bernard IIIn de Foish reconeguèt pas pus Pèire IInd d’Aragon coma sobeiran, çò qu’entraïnèt la guèrra, e foguèt arrestat pels catalans lèu e puèi enviat a preson. Calguèt l’arribada de l’armada reiala francesa del rei Felip l’Hardit per lo liberar en 1284.

Felip IIIn de França balhèt lo paratge andorran (çò es la talha o impòstes) al comte de Foish tornarmai pendent 10 ans, mas pas la soberaneitat (que demorèt en mans del rei francés dempuèi l’epòca de la crosada reiala al Languedòc. Lo comte de Foish li paguèt 200 liuras pendent 7 ans.

Al sègle XVn, aprés la fin del comtat de Foish, la soberaneitat andorrana passèt al rei de França pel costat francés mas demorèt en mans de l’evesque d’Urgèl fins al sègle XXIn. Uèi doncas, lo cap d’estat d’Andòrra es lo president de la Republica francesa e l’evescat d’urgèl (qu’apertén a l’estat espanhòl). Ambedós balhan la seguretat de besonh a Andòrra d’èsser e demorar un país liure. Un procés que comencèt en 1282 e qu’encara contunha uèi lo jorn.