L’OCCITAN MEDIEVAL

Christian Andreu. -Malgrat que çò de mai normal a l’ara de parlar de l’occitan a l’Edat Medievala seriá parlar de la lenga parlada a l’Occitània d’uèi lo jorn, çò que cal comprene es que foguèt fòrça mai qu’aquò. Pas sonque pr’amor que se parlèt occitan en fòrça mai territòris que çò qu’es l’Occitània actuala mas tanben pr’amor del renom qu’aquela lenga agèt e aquò vòl dire parlar d’una de las lengas mai parladas (a nivèl actual e comercial internacional) e pus importantas d’Euròpa tota.

Lo territòri ont l’occitan medieval foguèt parlat dempuèi la sieuna naissença coma lenga romanica (çò es qu’aviá coma origina lo latin, lenga maire) foguèt fòrça mai grand que l’actual. Los primièrs tèxtes ont pòt èsser confirmada la presència de paraulas occitanas son del sègle VIII e aquò vòl dire, solide, que la lenga ja foguèt parlada plan abans, car es sauput en lingüistica que l’escricha es la darrièra manièra qu’una lenga a a l’ora de se manifestar (l’exemple mai clar ne seriá la lenga basca, que foguèt parlada dempuèi los primièrs sègles de l’edat crestiana o encara fòrça abans) e que las primièras òbras ne foguèron escrichas al sègle XVI).

Per ansin, l’occitan seriá ja una lenga que començariá la sieuna vida diferenta del latin d’aperaquí la fin del sègle VI e que la populacion aquitana e occitana menèt amb ela pendent la conquista de vilas catalanas a l’autre costat dels Pirenèus pendent la fin del sègle VIII. Uèi lo jorn òm pòt comprene coma occitan medieval aquela lenga parlada doncas en divèrses endreches d’Euròpa demest aquel sègle e l’an 1500.

L’occitan medieval doncas foguèt parlat en Occitània mas tanben en Catalonha e seriá pas fins a la fin del sègle XIII que lo dialècte catalan, a mai de totes los dialectes occitans, que començariá un camin desparièr fins a l’independéncia lingüistica totala, que lo menèt a èsser una lenga diferenta, çò qu’es uèi lo jorn.

Mas foguèt parlat en totas las sieunas variantas dialectalas (auvernhat, lemosin, dalfinés, gascon, provençal, lengadocian e catalan) encara mai al nòrd de l’Occitània actuala en tot inclure Peitieus, la Val d’Aran e lo país Basc, Navarra, Aragon (dialècte transpirinenc, uèi escandit), en divèrsas vilas italianas, coma La Gàrdia (uèi encara i es parlat), en plusors vilas alemandas situadas a l’oèst del territòri alemand e en Levant (Palestina) pr’amor de las crosadas.

Lo nom de la lenga

Lo nom actual de l’occitan apareis pas de biais escrich fins al sègle XIV e uèi lo jorn a un usatge relativament recent. Çò qu’es solide es que, pendent l’Edat medievala, l’occitan parlat pels occitans foguèt pas conegut amb aquel nom. Que n’i aviá d’autres per far referéncia a aquela lenga per rapòrt a d’autras coma la lenga d’oïl (lo francés) o la lenga del si (italian). Los occitans medievals que lo coneissián coma lenga romana (romans), provençal (proensals) o encara lemosin.

Uèi encara i a de cercaires qu’afirman que l’usatge del nom de lenga romana èra general a l’Euròpa medievala meridionala per rapòrt al latin. Totun, en Occitània e los autres territòris europèus e pas sonque (coma Palestina) ont l’occitan foguèt parlat los abitants la nomenavan atal emai per rapòrt al francés. Pr’amor d’aquò tanben se pòt dire lenga d’òc per rapòrt a la lenga d’oïl (lo francés).

En Itàlia, ont tanben foguèt parlat almens al nòrd d’aquela peninsula, lo nom usat foguèt mai lo de provençal. La referéncia d’aquela populacion èra qu’èra una lenga qu’aviá l’origina en provença (la Provincia romana) e aquò tanben per rapòrt a l’italian e d’autras lengas europèas.

Fin finala, l’occitan foguèt nomentat e conegut en plusors luòcs d’Euròpa coma lemosin. Emai pendent la fin del sègle XX a Catalonha tota èra coneguda l’origina del catalan. Aquela origina èra lo lemosin (llemosí en catalan). Sonque pendent de tempses mai recents lo nom cambièt al d’occitan, cossí se passèt tanplan en Occitània. L’origina del nom, a mai, fasiá referéncia a una majoritat de trobadors tras que celèbres en Euròpa tota del sègle XII e XIII e qu’avián coma origina geografica una part d’Occitània, lo Lemosin.

Uèi l’escòla istoriografica lingüistica internacionala reconeis que l’occitan medieval foguèt la forma mai anciana de tota la familha de lengas occitano-romanicas dont l’occitan e lo catalan. A l’Edat Medievala d’occitans e catalans parlavan la meteissa lenga e i aguèt jamai la pensada que ne parlavan dos lengas desparièras. D’efièch los primièrs tèxtes escrichs en occitan son uèi la Tomida femina, lo Boèci e la Cançon de Santa Fe. L’anecdòta que confirmariá aquela teoria scientifica seriá la discussion encara uèi lo jorn de cercaires catalans e occitans car ambedós considèran qu’es lo primièr tèxt en aquela lenga, la Cançon de Santa Fe, d’unes de l’occitan. D’autres del catalan.

Cossí que siá, l’occitan medieval foguèt parlat en Occitània e mai enlà; Peitieus, Savòia, Charenta, Berri, Piemont, Aragon e Navarra, Catalonha e Levant.

Una origina singulara

La majoritat dels cercaires sus l’occitan pasmens, confirman uèi que l’occitan aguèt una origina singulara e diferenta pr’amor de divèrsas causas. La populacion preïstorica basca e ibèra auriá arrestat un procès de celtizacion del territòri e ja auriá entraïnat prigondas diferéncias dialectalas per rapòrt a de lengas situadas mai al nòrd.

Puèi, lo territòri ont aprés seriá estat parlat l’occitan medieval auriá patit una tras que prigonda romanizacion fòrça mai qu’en d’autres territòris situats mai al nòrd (d’efièch l’occitan es la lenga mai conservadora aprés l’italian coma lenga qu’a l’origina del latin).

La germanizacion (lo franc foguèt una lenga germanica) que patiguèt lo nòrd seriá estat fòrça flac en Occitània e segon divèrses cercaires dont Walther von Wartburg lo superestrat gòt de l’occitan foguèt un fach clau dins aquel procès.

A mai d’aquò, cèrta convergéncia politica e sociala s’i debanèt pendent mai de 500 annadas en una majoritat de territòris de lenga occitana. Per ansin, una majoritat d’aquela tèrras foguèron jos l’autoritat politica o influïts pels Comtes de Barcelona o los Ducs d’aquitània: Catalonha. Lengadòc, Roergat, Provença…

L’occitan medieval es uèi encara celèbre per èsser la lenga dels trobadors. Foguèt cantat en Tolosa, Barcelona, Lemòtges, Bordèus e Marselha mas tanben en París, Londres e Trípol. L’amassada de tèxtes de fin’amor es demest las mai longas de l’Euròpa medievala. Mas l’occitan medieval foguèt atanben le lenga usada al teatre, coma lenga de filosòfs, lenga d’istòria e de sciéncia…

De cercaires coma Pèire Bèc confirmèron fa temps que la lenga medievala foguèt, en mai d’aquò, una lenga administrativa plan espandida e utilizada a la còrt de totas las capitalas occitanas e catalanas (e mai enlà) pr’amor que tanben foguèt una de las primièras lengas romanas que patiguèt un cert procès que la menariá a una lenga estandardizada. Aquò vòl dire qu’existiguèt cèrta forma supradialectala que totes coneissián e daissava pas de formar  part de la meteissa comunautat.

Aquel biais d’occitan medieval subrevisquèt pas per de rasons politicas e istoricas. Apuèi lo començament de la crosada francesa de 1209 los franceses ensajaron totjorn d’impausar la sieuna lenga, aumens, a nivèl administratiu. D’autres territòris occitans coma Provença o Bearn serián estats annexats al reialme francés sonque aprés la fin de l’Edat Medievala (sègles XV e XVII) e aquò auriá arrestat un pauc e pendent un temps la francizacion dels territòris ont èra parlat l’occitan. Mas la fin de l’unitat politica (que se debanèt durant los reis catalans) occitana e catalana, seriá estada una rason (dont d’autras solide) d’un procès de dialectalizacion lingüistica e social que menariá, fin finala, a la situacion actuala.

Per ansin, quand parlam d’occitan medieval cal totjorn rebrembar que foguèt la lenga usada a la còrt, a la cancelariá , a l’administracion a l’ora d’escriure teatre, filosofia, medecina, sciéncia e romans. E tanben cançons de fin’amor escrichas per trobaires.

Uèi l’occitan es sonque lenga oficiala en Catalonha. Es una lenga que patiguèt lo mesprètz dels franceses pendent sègles e encara es uèi coneguda mai coma un patés o dialècte (patois), que coma una lenga celèbra e de prestigi, qu’es çò que foguèt pendent l’Edat Medievala.

D’òbras de literatura tras qu’importantas foguèron escrichas en occitan medieval (la Canson de la Crosada o De Vidas) e aquò que parlam pas del sens fin d’òbras escrichas pels trobadors d’Euròpa tota. Foguèt lenga de cultura (e de nauta cultura) mas tanplan una lenga scientifica (d’ensages de cirurgia e aritmetica arribèron a Euròpa a travèrs de l’occitan apuèi èsser revirats de l’arabi). E tot aquò pòt pas èsser considerat per rapòrt a sonque un territòri geografic o demografic. Car l’usatge e espandiment de l’occitan dempuèi los sègles VII e XIII foguèt un dels fenomèns culturals, lingüistics e socials màgers que coneguèt l’Euròpa medievala e pas sonque la pus meridionala. Sonque per aquò podèm situar doncas l’occitan demest las lengas pus conegudas, aimadas e usadas pendent l’Edat Medievala, en Euròpa mas tanben al Levant crestian.