LA REVÒLTA GALESA DE 1294
CAM.- Apuèi la mòrt de Llywelyn, lo darrièr Prince galés e la desfacha de son fraire David en 1283, l’administracion anglesa patiguèt, après 10 annadas, una granda revòlta galesa qu’entraïnèt fins un grand perilh pel meteis rei anglés, Eduard I. L’introduccion de nòvas leis, totalament desparièras a la costuma galesa, ne poiriá èsser estada una de las reason pus prigondas. Mas, fin finala, çò que provoquèt una de las revòltas mai grandas de l’istòria del País de Galas foguèt l’obligacion anglesa d’enviar d’òmes a la guèrra amb França. Los galeses poguèren pas pus e la revòlta esclatèt.
Pendent l’an 1294 Eduard I èra al pòrt de Portsmouth per s’embarcar vèrs França amb una granda armada de mai de 30.000 òmes. Foguèt alara quora recebèt de notícias sus una revòlta generala en Galas. E decidiguèt d’i marchar amb tota sa armada. E maugrat que i aguèron divèrsas revòltas al còp al sud, oèst e nòrd de Galas, lo problèma militar mai grand pel rei anglés demorava al nòrd pr’amor qu’ailà Marlog ap Llywe Lyn, descendent del senhor de Gwynedd s’èra nomentat nòu Prince de Galas.
Lo primièr movement dels rebèls foguèt atacar la glèisa de Llanfaes e brutlar los ostals de totes los leials als angleses dins aquela illa galesa. Apuèi, crosèron l’Estrech de Menai e tombèron sus Caernarvon, lo centre anglés local de l’administracion reiala. Los murs de la vila e del castèl foguèron destruchs coma senhal de libertat e lo sheriff anglés executat. Apuèi ataquèron la val de Conway mas lo castèl poguèt pas èsser capturat. Una pichona armada enviada per l’avesque de Denbigh foguèt, a mai, desfacha. Puèi encara marchèron vèrs la region d’Snowdonia, un luòc tras que segur pels rebèls per esperar la contrataca anglesa.
L’arribada d’Eduard I
Per los angleses la situacion militara èra critica. La casuda de Caernarvon aviá daissat los castèls de Criccieth e Harlech isolats e caliá organizar una expedicion per los sauvar. Abans la fin de 1294 doncas tot Gwynedd e Anglesey èra en mans galeses (mens aqueles dos castèls) mas los angleses encara dominavan la mar.
En desembre Eduard I ja èra arribat a Chester, vila frontalièra anglesa. Cap de resisténcia foguèt trobada fins Conway. Las cronicas contemporanèas, totun, an un grand silenci en çò que tòca al periòde que i a entre los jorns 9 e 18 de genièr de 1295. Foguèt alavetz quora lo rei anglés foguèt assetjat per los galeses. “Apuèi avançar amb l’avantgarda anglesa fins Bangor pendent aquela setmana, Eduard I vegèt que la sieuna situacion èra totalament perilhosa, çò diguèt l’istorian John Griffiths. Èra trop luènh de sa armada e decidiguèt tornar endarrièr a Conway. Ailà foguèt encerclat pes galeses e demorèt 10 jorns al castèl en tot esperar l’arribada de la majoritat de l’armada anglesa. Pasmens, i aguèt una batalha e los revoltats patiguèron una desfacha qu’entraïnèt la fugida dels galeses”.
Apuèi esperar l’arribada de pus d’armas e de manjar, Eduard I esperèt fins abril de 1295 per avançar mai. Del temps qu’aquò arribava, Madog marchèt al sud mas foguèt desfachat per l’avesque anglés de Warwick. La batalha foguèt decisiva e la revòlta galesa foguèt gaireben finida: lo País de Gallas podiá pas tornar èsser independent coma o èra estat fins alavetz.
La campanha militara dels angleses capitèt pr’amor que los galeses luchèron pas pus. Madog patiguèt una traïcion d’un galés e foguèt capturat e demorèt fins la fin de sa vida en preson en Londres. Mas lo temps perdut provoquèt mai d’una desfacha anglesa en França e atanben en Escòcia. Per assajar de far una politica mai justa vèrs lo País de Gallas, Eduard I quitèt d’impòstes e nomentèt son filh nòu Prince de Gallas. E l’istòria d’aquela nacion cambièt per totjorn.
