L’EMPÈRI DE L’AUR
Christian Andreu.- Del temps que l’islam s’espandissiá per Africa e Euròpa se consolidava un reialme negre que contrarotlariá lo comèrci d’aur e de sal saharian fins lo sègle XIIIen en Africa. Foguèt l’Empèri de Ghana atanben conegut coma Uagadu pr’amor del títol de son prince sobeiran. Maugrat que d’aperaquí al sègle IXen de geografs arabis confirmèron que ja èra un estat musulman, poguèt pas resistir l’avanca dels almoràvids e tombèt, fin finala, a mans de lors vesins vèrs 1237. Totun, encara uèi es considerat un dels empèris politics mai rics e poderoses de l’edat medievala africana.
L’origina del reialme de Ghana (qu’apuèi vendriá un vertadièr empèri pr’amor de sas conquistas de las regions d’Akwar, Bagana, Diaga, Kaniaga, nòrd de Beledugu, Kaarta, Kingui, Diafunu, Ougadu e encara Audaghost, pòt èsser situat d’aperaquí al sègle IIIen aprés lo Crist. Mas foguèt pas fins l’an 750 que comencèt èsser un dels estats mai rics de l’Africa occidentala pr’amor del contraròtle del comèrci de l’aur (situat mai prèp de la Còsta d’Aur) e atanplan de la sal (que s’èra espandit plan aprés l’arribada del camèl al sègle IVen dins la region sahariana).
De fònts tradicionalas ( o encara mitologicas) confirman que Sissé, lo Prince d’un pichon reialme situat entre los rius Senegal e Nigèr auriá pogut contrarotlar, apuèi annadas de lucha, l’amassada de vilatges soninké. Apuèi auriá fondat un reialme pus grand en tot demandar poder o far a Uagadu-Bida, la dieussa sèrp que demorava dins una cauna. La sèrp auriá dich d’òc mas amb la condicion d’aver una mainada cada set annadas coma victima. Sissé doncas acceptèt d’o far (l’arqueologia confirma qu’entre las tradicions mai ancestralas dels soninké i auriá lo sacrifici d’un èsser uman cada còp qu’èra fondat un nòu vilatge).
La fondacion d’una capitala giganta
De cronicas arabas posterioras afirman que la nòva capitala foguèt fondada d’aperaquí l’an 300 aprés lo Crist a Koumbi Saleh mas apuèi l’istoriografia s’es devessida. D’istorians islamics afirman que foguèt fondada per de berbèrs e apuèi conquistada per una nacion de raça negra. L’istoriografia pas islamica nega aquel fach e ditz que foguèt totjorn un reialme de negres. Totun, ambedoas escòlas son d’acòrdi en balhar certitud a de cronicas d’istorians arabis dels sègles XIIen e XIIIen qu’afirman qu’arribèt d’aver pus de 10 Km de longor e que pr’aquò seriá una de las vilas pus estonantas de l’Africa occidentala (un fach confirmat per l’arqueologia uèi lo jorn).
L’Emperàire de Ghana auriá basat sa riquesa en tot contrarotlar lo comèrci de sal que veniá del nòrd saharian e las estonantas minas d’aur que i aviá pròchas a la còsta (Bambuk, Bouré, Loni e Akan). De fònts escrichas medievalas coma la d’Al-Bakri dison que lo sobeiran recebiá totas las pèiras pichonas d’aur de l’empèri e solament daissava pels autres la polvèra d’aur. En mai d’aquò, recebiá lo primièr croc d’evòri de cada elefant mòrt dins l’Empèri de Ghana. Amb aquò venguèt un dels estats pus rics de l’epòca (qualqu’unes cronistas afirman encara que, se voliá, podiá organizar d’armadas de mai de 200.000 òmes).
L’arribada de musulmans a l’empèri de Ghana foguèt ben aculhida pendent lo sègle IXen. Lor foguèt demandat de s’instalar al capluòc e lo comèrci transregional venguèt de mai en mai desvolopat. Totun, l’emperaire los faguèt susvelhar pr’amor que voliá pas dire qualas e ont èran las fònts d’aur. Fin finala, tot lo territòri situat entre lo delta interior del flume Nigèr e la val del riu Senegal foguèt contrarotlat dirècta o indirèctament pel senhor de Ghana.
Aital, e maugrat venir un reialme plan ric pr’amor del comèrci amb d’evòri, d’esclaus, de cavals, d’espècias, d’espadas, de seda e encara de libres, tot pagat en bon aur, los reis de Ghana poguèron pas aver de patz quora comencèt l’espandiment de l’estat musulman radical dels almoravids.
L’ataca dels almoravids
Apuèi la fondacion de Marraquèsh e la casuda de Fez en 1070, Abu Bakr, fondator de l’empèri dels almoravids african decidiguèt començar una sèria d’atacas a de tèrras de Ghana dempuèi l’an 1076. La sieuna soleta tòca èra espandir l’islam a l’autre costat del desèrt saharian e mai d’una cronica contemporanèa afirma que sas campanhas militaras arribèron encara mai luenh, fins Gao e Mali.
Apuèi una guèrra de mai de 15 annadas, l’Empèri de Ghana poguèt pas pus e lo rei Bassi abdiquèt. Foguèt ocupat lo tròn per Tunka Menin que, totun, poguèt pas empedir l’ataca dels almoravids. La capital de l’empèri, fin finala, tombèt e, maugrat qu’apuèi la mòrt d’Abu Bakr, en 1087, tornèt èsser conquistada per los sobeirans de Ghana, la crisi sociala e politica d’Uagadu ja èra començada. Lo declin politic contunhèt fins que, en 1237, tombèt en mans dels reialmes vesins e desapareguèt de l’istòria mondiala.
Ja en 1203 Koumbi Saleh èra estada conquistada per de Sosso e en 1224 la populacion soninké musulmana enebida d’i viure pus. Mas las caravanas saharianas i anavan pas pus e la cultura atanben comencèt un lèu e prigond declin. Sundiata Keita, sobeiran del nòu e poderós estat de Mali (qu’amb lo temps atanben vendriá un nòu empèri) conquistèt la capital de Ghana en 1237 e maugrat que l’istòria confirma que i aguèt divèrses reis locals vassals de Mali qu’aguèron encara lo títol de rei de Ghana fins 1349 l’empèri existissiá pas pus. Kangaba, mòrt en 1237, ne foguèt lo darrièr emperaire. L’istòria d’aquel empèri de Ghana es l’exemple mai clar d’un empèri qu’aculhís d’estrangièrs que provòcan de guèrras e, fin finala, entraïnan sa destruccion. Una istòria tant anciana coma l’umanitat.
