L’EIRETATGE DE LA GRANDA MORÀVIA
Michal Čukan.- Apuèi la fin del caganat dels avars, pendent lo començament del sègle VIII, l’egemonia en aquela region foguèt per dos comtes eslaus – Pribina de Nitra, amb l’ais de poder al torn del riu Vah, e Mojmir, a Moravia, amb un nuclèu de poder situat ont se tròba uèi la vila de Mikulcice. Lo poder dels moravians arribava a de regions pròchas a l’actuala Austria e fins a Devin, en Eslovàquia, a sonque 10 km de la Bratislava d’uèi. La frontièra naturala entr’ambedos comtats èran los Pichons Carpats.
A Occident, per contra, al massís de Boèmia, i aviá nombroses caps locals, que divèrses tèxtes ja ne parlan: de vassals dels francs que nomentavan aquel territòri Boèmia. E los quites boemians que ja emplegavan l’etnomi chèc clovek (xlovek) , çò es “òme” en lenga eslava. Segon la legenda, Cech èra fraire de Lech, cap de las tribús que fondarián Polonha. L’espleche mai eficaç de l’influéncia carolingiana èran de missions evangelizadoras qu’avián coma tòca la cristianizacion dels pagans eslaus. Lo quite Pribina, qu’aviá una esposa bavariana, daissèt a l’arquevesque de Salzborg la mission de bastir la primièra glèsia eslava coneguda a l’istòria de Nitra l’an 828. Cinc ans pus tard, Mojmir conquistèt aquela vila en 833, e Pribina se refugièt dins la còrt dels francs orientals. Que li concediguèron lo territòri prèp de la vila de Zalavar, coneguda coma Blatnograd, literalament “vila de la fanga”, amb un domèni conegut coma Panònia Inferior que s’espandissiá dempuèi l’oèst del lac de Balaton, uèi, Ongria.
Mentretant, Mojmir de Moravia creèt una dinastia qu’auriá son nom e, çò de mai important encara, un estat que dintrariá en l’istòria coma la Granda Moràvia (nom balhat per l’emperaire bizantin Constanti VII Porfirogeneta al sègle X). 13 annadas mai tard, se debanèt una conspiracion franca que situèt al tròn de Moràvia son nebòt Rastislav. Alarmat per la creissenta influéncia dels missionièrs germanics, lo nòu comte moravian decidiguèt se n’aluenhar (que solament volián lo poder). Pendent lo començament de la decada de 860, se dirigiguèt a l’empèri bizantin amb la demanda de missionièrs eslaus per espandir la paraula de Dieu en una lenga que poguèsse èsser compresa. D’aquela iniciativa nasquèt la coneguda l’òbra dels dos fraires de Tessalonica ,Ciril, nascut coma Constantin, e Metodi.
Ambedos èran d’una region fòrtament eslavofòna dins l’empèri bizantin , prèp de l’Empèri bulgar. La lenga eslava èra pas encara devessida dins las brancas actualas, e la basa de la lenga de la glèisa eslava èra doncas lo dialècte de lor region nadiua. L’òbra dels dos fraires èra gigantassa- a la Granda Moràvia creèron una escòla per de nòus missionèrs que pendent d’annadas crosèron los Balcans. E atanben l’Euròpa Centrala, en tot donar de basas a la cultura eslava meridionala e orientala. Amb lo quite alfabet, basat en lo grèc glagolic, tradusiguèron divèrses tèxtes sants i compresa atanplan la quita Bíblia. Lo cirilic èra pas res mai q’una forma evolucionada de l’alfabet glagolic, ajustat per de discipòls de Constantin e Metodi qu’atenguèron la creacion de las primièras provincias eclesiasticas eslavas.
Una òbra que finiguèt lèu
Malastrosament, l’òbra cirilo-metodiana a la Granda Morèvia finiguèt per de pressions francas, al torn de l’an 885, pel tresen dels Moimirids, Svatopluk. E lo legat dels dos fraires de Tessalonica s’estenguèt encara pus gràcias a lors afogats en Macedònia, Serbia e Bulgaria e apuèi atanben de Russia. Lo quite khan dels Bulgars, Boris, se baptizèt ja en l’an 864, e recebèt de refugiats missionièrs cirilo-metodians en son territòri, que creèron un malhum de de monastèris, coma lo d’Okhrid.
Los bulgars èran los adversaris principals al sud-èst del comte Svatopluk après qu’aquel conquistèsse lo tròn de Moràvia l’an 871. Lor oncle Rastislav demorèt cèc pels francs, mas Svatopluk decidiguèt far una politica independenta, en tot aspirar a crear un unic reialme sens cap de vassalatge. E fins la siá mòrt, l’an 894, creèt un malhum de tribús eslavas amb prèp de 300.000 quilomèstres de territòri. Jos son domèni, Panònia foguèt conquistada, qu’aviá coma cap Kocel, filh de Pribina. E tanben Boèmia, ont la dinastia dels Premysl èra representada per Borivoj, baptizat d’aperaquí l’an 870 per lo quite Metodi.
Svatopluk poguèt pas consolidar jamai son empèri. Apuèi la siá mòrt, Spytihnev, dels Premysls jurèt leiautat als francs, en tot obrir un episòdi transcendental dins l’istòria de Boèmia, pr’amor que lo comtat dels Premysls se convertiriá, sègles mai tard, en un reialme eslau dins l’Empèri Germanic. Per contra, Moràvia demorèt trincada entre los filhs d’Svatopluk, Svatopluk II e Mojmir II. Quora los nomadas ongreses i arribèron dempuèi orient, l’estat grandmoravian finiguèt l’an 906 e la siá part occidentala foguèt conquistada pels boemians. E atanben pels francs orientals. Del temps qu’aquò se debanava, la partida territorial tornava al comtat de Nitra e vendriá per gaireben un milièr d’ans, part integrala del reialme ongrés.
