ART E SCIÉNCIA EN AL-ANDALÓS
Francesc Sangar.- Al-Andalós es lo nom que recebèt la Peninsula Iberica musulmana pendent l’epòca medievala. E la vila mai importanta pendent aquel long periòde foguèt, sens cap de dobte, Còrdoa, lo sieu centre politic, economic e cultural, que visquèt pendent lo sègle X son moment de maximala esplendor.
En aquela epòca, la vila aviá dos cents mil abitants, una chifra giganta se la restacam amb de vilas crestianas de la Peninsula Iberica, qu’avián solament qualqu’unes milièrs d’abitants. Èra segurament la vila mai poblada de l’Euròpa Occidental pendent lo sègle X. Còrdoa aviá vint-e-un quartièrs (fòrça d’eles defòra de las muralhas), ochanta mila botigas e talhièrs d’artesans, que demòstran l’importància demografica, mas tanben comerciala de la vila. Qualqu’unes d’aqueles quartièrs èran destinats per que i visquèsson de minoritats religiosas, de crestians e josieus.
E mai se a l’ora d’ara solament se conserva la mosqueta, ont podián pregar simultanèament fins a cinquanta mil cresents, coma remembre de son grand passat arquitectonic, Còrdoa possedissiá qualqu’unas bastissas ont mostrava la siá importància, coma l’alcassar, qu’èra lo palai del califa, dins la vila anciana.
Defòra muralhas, se situava lo grand palai de Madinat az Zahara, tota un joièl arquitectonic bastit jol reinatge del califa mai important, Abderraman III. Lo palai foguèt bastit al bòrd de la sarrada, e dempuèi la siá posicion se vesiá tota la val. Madinat az Zahara, bastida amb de materials de màger qualitat, coma la fusta de cèdre o lo marbre, èra environada d’amples jardins qu’èran organizats coma d’escalièrs a l’entorn del palai. Recebián aicí los califas als ambaissadors estrangièrs e delegacions d’autres reialmes.
Supausam qu’al bòrd de la mosqueta, se trobava l’Universitat, que foguèt la mai importanta del mond islamic pendent lo sègle X, e ont arribavan de mèstres de l’alunhada Bagdag e d’autras vilas del Pròche Orient per aprene e ensenhar. Los califas d’Al-Andalus mostrèron totjorn un grand interès per la coneissença e la cultura, e aquela granda universitat n’èra una mòstra.
Mas sabèm tanben que lo califa Al Hakam II dispausava d’una bibliotèca de mai de quatre cent mil libres (considerada la melhora bibliotèca del mond), fòrça d’eles menats dempuèi lo Proche Orient. E sabèm qu’un emperaire de Bizanci regalèt al califa Abderraman III un ancian libre de medecina.
Desvolopament d’estudis universitaris
A l’Universitat de Còrdoa se desvolopavan d’estudis scientifics dins totas las disciplinas, mas sustot la medecina èra fòrça desvolopada. Lo prestigi de la siá medecina èra tan grand per tota Euròpa e lo mond musulman, que qualques reis crestians sollicitavan servicis de mètges de Còrdoa, coma Abul-Qassim al Zarahvi, quand èran malauts. Aquel meteis cirurgian escriguèt un libre intitulat “Tasrif” que foguèt tradusit a divèrsas lengas europèas e venguèt lo libre basic per aprene per fòrça mètges europèus crestians.
Mas atanben d’autras disciplinas scientificas e umanisticas gausiguèron d’un grand estudi a l’Al-Andalós musulman. Dins lo domeni de la filosofia, Averroes ibn Rusd (sègle XII) estudièt l’òbra entièra del filosòf grèc Aristotil (sègle IV aC), en realizant una nòva interpretacion de las siás idèas amb son libre “Comentaris a l’òbra d’Aristotil”, ont preteniá unificar la rason filosofica e las cresenças religiosas. Mercés als estudis d’Averroes, la filosofia aristotelica foguèt coneguda a l’Euròpa crestiana medievala.
Tanben l’astronomia aguèt lors estudioses amb l’astronòm Al Zarqali (sègle XI), que melhorèt lo foncionament de l’astrolabi e bastiguèt de taulas ont èran situadas las desparièras planetas e las estelas conegudas, mejançant una exaustiva observacion del movement dels còrses del cèl. E en mesclant d’astronomia e d’astrologia, amb d’estudis tanben matematics destaquèt Maslama al Mayriti pendent la segonda mitat del sègle X.
E en Al-Andalós foguèt publicada la primièra “Aritmetica mercantila” de tota Euròpa, destinada a la comptabilitat dels negòcis e lo primièr “Libre d’Agricultura”, ont èran expausadas totas las coneissenças conegudas de l’epòca sul mond agrari.
Una consequéncia de granda importància d’aquel grand desvolopament artistic e scientific en Al-Andalus e en Còrdoa mai que mai, foguèt que la Peninsula Iberica venguèt lo ponch de contacte mai important entre d’escambis culturals e scientifics entre lo mond musulman e lo crestian. Fòrça scientifics passavan de sasons al monastèri crestian catalan de Ripolh, sustot pendent los sègles X e XI, per aprene justament totas aquelas descobèrtas scientificas e aquelas teorias filosoficas, per la proximitat geografica amb lo mond musulman, e pr’amor que en aquel monastèri se tradusiguèron al latin fòrça de las òbras escrichas a Al-Andalós.
A Castelha, la vila de Toledo, conquistada l’an 1085 pels crestians, creèt una Escòla de Reviradors, formada per musulmans, crestians e josieus, ont foguèron tanben tradusidas aquelas òbras al latin. La Peninsula Iberica, un territòri entre dos monds pendent l’epòca medievala, e que foguèt fòrça beneficiada dins lo domeni scientific e cultural.
