UNA ORIGINA MITICA
CAM.- A l’edat medievala americana se desvolopèron de grandas civilizacions e culturas amb un tras que naut nivèl de coneissença tecnologica. E i aguèron mai que d’incas e maias. Lo continent es ric pertot amb de comunautats mai avançads e d’autras mens. Una que daissèt la seieuna istòria escricha (sonque confirmada pendent la fin del sègle XXen) es l’estonanta civilizacion tolteca, que fins fa gaire se coneissiá pas la siuena origina car se pensava qu’èra sonque un mite.
La cultura tolteca se desvolopèt al Yucatan, l’airal natural d’espandiment de la cultura maia. Que tombèt e tornèt a nàisser mantuns còps al long dels sègles. E al sègle Xen i arribèron los toltecas, qu’uèi se sap qu’avián lor origina al nòrd, prèp de la vila mexicana actuala de Durango (ont foguèt bastida la mitica vila tolteca de Tula, a 80 quilomètres al nòrd de la capitala mexicana).
L’arribada dels toltecas a Yucatan es fòrça ligada amb la casuda finala de Teotihuacan, la vila dels dieus, que medievalòc ja ne parlèt fa temps. La vila dels dieus tombèt benlèu pr’amor de l’arribada de divèrsas ondadas migratòrias de pòbles nomadas del nòrd (es pas totalament segur), coma de chichimecas o de toltecas. Èran, a l’epòca (sègle VIIen) de nomadas caçaires brica pacifics que sonque marchavan pendent la nuech, jos d’estelas. Maugrat aquelas costumas, los toltecas cambièron lor tipe de vida e aqueriguèron de costumas teotiuacanas, çò qu’entraïnèt lor dintrada en l’istòria escricha de l’America medievala.
Lo primièr nom d’un rei tolteca qu’es demorat fins a uèi es Mixcoatl (çò que vòl dire Sèrp de Nívol). Son filh Ce Acatl Topiltzin foguèt un eròi qu’aparèt los toltecas divèrses còps contra d’enemics exteriors. Tanben foguèt un preire e pr’aquò identificat puèi amb lo dieu Quetzalcoatl. Quand los afogats del preire Tezcatlipoca volguèron conquerir lo poder a Tula Quetzalcoatl decidiguèt marchar vèrs Yucatan e foguèt ailà ont se desvolopariá l’epòca d’aur de la cultura tolteca pendent de sègles, e pas en Tula. Pauc apuèi sa marcha (en 1156 o 1168), una nòva ondada de nomadas chichimecas destrusiguèt Tula.
La capitala dels toltecas doncas, demorèt gaire, pr’amor de l’envasion dels nomadas del nòrd. Aviá de piramidas coma Teotihuacan, de mai de 10 mètres de nautor, que foguèron aparadas fins a la fin per una armada de guerrièrs jaguars e aiglas (que susvelhavan que l’Univèrs contunhèsse aital amb lo sacrifici uman de milièrs de victimas). Del temple mai grand de Tula sonque ne son demoradas quatre colomnas de 4,5 mètres de nautor amb de guerrièrs-preires armats. En mai d’aquò, tanben demorèt fins uèi lo jorn lo Camp de Pilota, tradicional juèc d’America centrala.
La migracion tolteca
D’un autre latz, los toltecas que marchèron a Yucatan son coneguts amb lo nom d’itzá e arribèron a aquela region d’aperaquí la fin del sègle Xen. Lor origina èra la còsta septentrionala mexicana e marchèron a travèrs de centenats de quilomètres per de paluns e de forèsts prigondas fins qu’arribèron a Yucatan. Lor vila, que seriá la sieuna nòva capitala, foguèt nomenada al començament Chichen ( e puèi seriá Chichen Itzá).
Pauc a cha pauc lor influéncia cresquèt mai e mai fins que contrarotlèron tot lo nòrd de Yucatan. Demorarián encara durant pus de dos sègles al luòc e bastiguèron de nòus temples estonants que son demorats fins a uèi, coma Kukulkan o Temple de la Sèrp de Plumas. Dison qualqu’unes cercaires d’aquela cultura que los maias aprenguèron a far de sacrificis umans dels toltecas. E lor civilizacion se desvolopèt plan al long de tres sègles, çò que fa de la cultura tolteca una cultura, encara uèi, espectaclosa.
