LO REIALME DE TLEMCEN
Christian Andreu.- I aguèron pas sonque grands estats europèus pendent l’edat medievala qu’uèi existisson pas pus. Tanben n’i aguèt plusors en Africa del nòrd. E fòrça d’aqueles son plan desconeguts. Lo reialme de Tlemcen foguèt un dels mai longs e tanplan màgers estats africans del nòrd. Mas foguèt pas un estat arabi mas berbèr. Un fach encara uèi rebrembat pels berbèrs de tot lo mond.
Tlemcen se situèt en çò qu’uèi es lo nòrd-oèst d’Argeria. Lo territòri de Tlemcen anava dempuèi la vila de Tlemcen (qu’arribèt plan a aver mai de 130 000 abitants, çò que fa d’aquela una de las mai grandas de l’edat medievala) e Argièr e arribava fins al riu Moloia a l’oèst, Sijilmassa al sud e Somaun a l’èst.
Amb una majoritat de la populacion de lenga e cultura berbera, la dinastia que fondèt l’estat medieval de Tlemcen sonque podiá èsser berbera. Aital se passèt al long de l’istòria dels zianidas, demest l’espòca de la naissença d’aquel país durant la nauta edat medievala (1237) e fins a son darrièr sobeiran, tanben berbèr, que fugiguèt de la vila a l’exili en 1554.
La dinastia zianida que fondèt aquel important estat de l’Africa medievala aguèt son nom per lo fondator de la meteissa, Yagmurasen ibn Zaian (1235-1283), que declarèt l’independéncia del país per rapòrt a l’Empèri Almoad, qu’aviá a l’epòca fòrça problèmas per subreviure. Malgrat las atacas de çò que demorava de l’armada almoad primièr, e de las dinastias merinida (a l’oèst) e hafsidas ( a l’èst), Yagmurasen capitèt e aprés divèrses ans de lucha poguèt daissar a son filh Utman un reialme que seriá tanben un dels mai rics de l’epòca pr’amor de la sieuna situacion privilegiada.
Yagmurasen parlava abitualament la lenga berbera coma tota sa familha. Lo contraròtle dels divèrses grops e tribús berberas foguèt clau a l’ora de capitar pel nòu estat. Quand los merinidas marroquins assagèron de l’atacar per conquistar Tlemcen dobtèt pas e signèt una aliança amb Granada mas tanben amb Castilha. Sonque aital poguèron arribar prèp de 500 mercenaris castilhans a Tlemcen, que luchèron pendent d’annadas e qu’ajudèron lo país a subreviure.
Puèi, e malgrat que Tlemcen èra atacada un còp e autre per sos vesins mai poderoses, aquel estat berbèr subrevisquèt pr’amor de l’interés de totes (musulmans mas tanplan crestians) amb una cèrta patz, qu’ajudèt lo comèrci de l’airal a se desvolopar encara mai.
D’efièch, Tlemcen foguèt una granda vila africana situada abans del desèrt de Sahara. Formèt part d’una tras qu’importanta rota comerciala que començava en Oran, a la còsta, contunhava vèrs Tlemcen, e se dirigissiá encara mai vèrs lo sud, vèrs los oasis e lo sud del desèrt saharian. En mai d’aquò, tot lo comèrci qu’anava d’oèst a èst aguèt a Tlemcen un luòc ont vendre e reposar. Mai d’un estat crestian i aguèt de comerciants autorizats, coma los de las vilas de Gènoa, Venècia o Barcelona e Marselha, e foguèt la pòrta de dintrada sahariana de l’aur del Sodan qu’arribava, aprés crosar Tlemcen, fins als ports europèus medievals.
Una vila comerciala
Tlemcen doncas, capitala de l’estat berbèr del quite nom, foguèt considerada per divèrses istorians medievals coma una vila estonanta. Una vila comerciala, mas atanben religiosa e artistica. Las sieunas escòlas e mosquetas foguèron plan conegudes dins tota la region e encara mai enlà. E tanplan una vila amb una populacion brava, que volguèt jamai daissar d’èsser çò qu’èra; berbera.
En 1299 Yaqub Yusuf an-Nasr, cap dels merinidas de l’oèst marroquin, decidiguèt d’amassar una gigantassa armada e conquistar Tlemcen. Lo sètge, pasmens, demorèt fins a 1307, çò es mai de uèch ans, qu’es dich lèu. Pendent lo sètge los berbèrs merinidas aguèron temps de bastir al costat de Tlemcen una nòva vila, al-Mansura, ont tot lo comèrci regional finiguèt per i arribar. Dins la nòva vila foguèron tanben bastidas de muralhas, de banhs, de palais e una granda mosqueta. Los abitants de Tlemcen resistiguèron fins a la fin e encara mai. En 1307 Yaqub Yusuf foguèt assassinat quand dormissiá. Quora los merinidas marchèron, los abitants berbèrs de Tlemcen destruïguèron al-Mansura e vèrs 1330 Tlemcen tornava a èsser lo joièl del centre nòrd-african.
Tlemcen demorariá encara fins a la fin de l’edat medievala. En 1509 la corona catalana-aragonesa decidiguèt conquistar la vila d’Oran. Apuèi la conquistar, las atacas dels nomadas de l’interior (çò es de Tlemcen) provoquèron una nòva ataca dels europèus a aquela vila. En 1510 una armada d’aragoneses e catalans ataquèt la vila divèrses còps, mas poguèt pas, fin finala, la conquistar. Totun, l’emir de Tlemcen decidiguèt que, se Tlemcen voliá subreviure, aumens politicament, sonque o podiá far coma vassal de la corona d’Aragon. E aital o reconeissèt.
La populacion berbera de Tlemcen, pasmens, aimèt pas èsser un estat vassal. En 1512 demandèron d’ajuda exteriora. Lo pirata Barbarossa decidiguèt d’atacar la vila, ara en mans d’aragoneses e catalans, e comencèt una guèrra que demorariá d’annadas. Quand totes agachavan a occident, d’orient arribèron los turcs, qu’ataquèron la vila e la conquistèron en 1554.
Sonque alavetz finiguèt l’istòria d’un dels estats mai grands e rics de l’edat medievala (e que demorèt mai de 200 annadas). Es un estat medieval encara uèi plan desconegut, malgrat aver una istòria estonanta. E tanben cal soslinhar que foguèt un dels paucs estats medievals berbèrs (pas arabi) que demorèt dins son airal geografic originari. E aquò, tanben pòt èsser tanben una istòria de totes.
