ASIA DEL SUD-ÈST

Redaccion.- D’indians e chineses arribèron d’aperaquí lo sègle I al sud-èst asiatic. La siá civilizacion dintrèt en contacte lèu amb los abitants d’aquela region que demoravan prèp dels dèltas e montanhas e menavan un tipe de vida mai primitiu. Al sègle VIII tota la region aviá ja adoptat las nòvas religions, una administracion centrala e una nòva escritura.

Vietnam foguèt contrarotlat pels chineses dempuèi la fin de la dinastia Han (d’aperaquí l’an 221) fins als Tang (907). Pauc a cha pauc venguèt un territòri amb mai e mai costumas chinesas benlèu pr’amor que lors institucions tradicionalas foguèron pus cambiadas e los impòstes èran pas gaire nauts.

Pasmens, lo modèl administratiu chinés s’espandiguèt pus e foguèron creats desenats d’escòlas per formar nòus foncionaris; caliá organizar plan lo territòri, far de rotas e camins e modernizar l’agricultura. L’aristocracia foguèt la classa sociala pus beneficiada per totes aqueles cambiaments socials.

Malgrat tot aquò, los nòbles de Vietnam volguèron manténer la cultura tradicionala, la lenga e cèrtas institucions tradicionalas que los chineses tanben volián cambiar. Mai d’un còp arribèron a dirigir de susmautas popularas contra los delegats chineses. Fin finala, en 939 lo país proclamèt l’independéncia amb Dinh Bô-linh coma nòu emperaire d’un estat nomentat Dai Viêt.

L’influéncia d’Índia

La civilizacion indiana menèt tanplan divèrses cambiaments socials fins a de luòcs luenhans coma Tibet o Birmania. Un dels reialmes que patiguèt mai aquela influéncia foguèt lo dels pyu, situat als dèlta del flume Irawadi. Ailà comencèron a s’espandir en aquela epòca dos biais de bodisme; l’un qu’aviá coma origina l’illa de Ceilan e l’autre lo nòrd-òest indian. De fònts escrichas contemporanèas estrangièras coma plusors textes chineses confirman que lo reialme dels pyu aviá un naut nivèl de desvolopament politic e social a mai de religiós.

Segon aquelas quitas cronicas los pyu basavan lor coneissença astrologica en la sapiéncia dels brahmans. Lo dieu Vishnó èra fòrça aimat e lèu lo país venguèt plen d’stupas e monastèris bodistas e indoistas: çò que contrarotlava la vida dels pyu èra la non violéncia qu’arribava fins a l’extrem d’aucir pas los vèrmes de la seda en tot s’abilhar amb de vestits de coton.

Los pyu èran plan bons artesans e trabalhavan l’aur e l’argent a un nivèl tras qu’ordinàri; bastissián de monedas e de joièls d’un biais pauc comun als païses vesins.

Totun China decidiguèt que los pyu èran un rival en l’airal que deviá èsser eliminat. Per ansin, en l’an 832 l’emperaire chinés ordenèt deportar una part importanta de la populacion vèrs Nanchao. Un pauc mai tard los abitants qu’encara demoravan en aquel reialme decidiguèron d’emigrar e fondar un nòu estat mai luenh, prèp del flume Irawadi, e luenh dels chineses; Pagan.

Malurosament aguèron pas l’escasença de subreviure, aumens politicament, car al sègle X una envasion de tais o benlèu de tibetans-birmans destrusiguèt lo nòu reialme e nasquèron dos nòus estats en la zòna: Ramannadesa e Ussa, fòrça influïts per la cultura indiana e qu’encara menèron aquela cultura a de païses vesins coma birmans e tailandeses.