L’EMPÈRI TIBETAN (1)
Christian Andreu.- La majoritat dels occidentals coneisson pas, uèi lo jorn, que malgrat l’imatge pacifica del bodisme dels tibetans de l’epòca actuala, lor país, Tibet, foguèt a l’epòca medievala e durant gaireben dos sègles, un dels màgers empèris asiatics, al costat de chineses o arabis. Cossí es aquò possible ? Pr’amor del trabalh del rei Songtsen Gampo, que foguèt qui fondèt aquel empèri aperaquí lo començament del sègle VII e que demorariá fins al sègle IX, malgrat que divèrses estats pichons eretièrs d’aquel empèri encara joguèron un rotle tras qu’important en Asia centrala fins la primièra mitat del sègle XI.
Segon divèrsas cronicas contemporanèas, los chineses se mainèron, per primièr còp d’un biais general (malgrat que l’armada de Songtsen Gampo ja aviá ganhat mai d’una batalha contra los chineses e la siá armada èra estada arribada dins a la quita muralha de la capitala chinesa de Changan mai d’un sègle abans) aperaquí l’an 763, quand l’emperaire foguèt raportat qu’una armada de desenats de milièrs de tibetans èran pròches a la capitala de la dinastia Tang e que podián conquistar lèu la vila.
Lo quite emperaire chinés dels Tang decidiguèt fugir e abandonar la capitala imperiala e los tibetans poguèron dintrar plan en aquela estonanta vila de mai de dos milions d’abitants. Mas los tibetans avián pas lo desir de conquistar China. Sonque volián cèrtas condicions e puèi la patz. Benlèu pr’açò nomenèron un nòu e jove emperaire chinés, que demorariá sonque fins a la tornada del vertadièr emperaire Tang. En aquel moment, l’armada imperiala se devesiguèt en un sens fins de faccions e comencèt un periòde de guèrra civila e lucha d’unes contra los autres que finiriá sonque aprés divèrses ans de conflicte.
Segon las cronicas chinesas d’aquela epòca, los tibetans aguèron paur quand foguèt conegut qu’una armada imperiala del general Tzuyi tornava a la vila per la conquistar e la liberar dels barbars tibetans. Car, segon la tradicion imperiala chinesa, qu’a l’epòca haviá ja mai de 1500 annadas, totas las nacions que i aviá en defòra de l’empèri chinés èran sonque de barbars sens brica cultura, que coneissián pas l’escritura e que sonque podián èsser reduches a travèrs de la guèrra e la violéncia. Mas l’armada del general Tzuyi aviá sonque 1000 òmes e pauca causa podiá far contra la gigantassa armada tibetana de desenats de cavalièrs arribats al capluòc chinés.
Un empèri de 200 annadas
Dempuèi alavetz los chineses considerèron, d’un biais drech, que Tibet èra un nòu empèri que podiá pas èsser desbrembat. E que caliá far un esfòrç diplomatic grand se los Tang volián pas aver tornarmai cap suspresa militara coma aquela. Mas, cossí venguèt Tibet d’una amassada de tribús desparièras fins a un dels empèris mai grands de l’umanitat ?
Uèi lo jorn òm pòt veire encara l’imatge de Songtsen Gampo e la sieuna femna (una princesa chinesa Tang que segon la tradicion menèt lo bodisme a Tibet) pertot. Malgrat que foguèt pas lo primièr rei de la val de Yarlung, pr’amor que ja n’i aguèt 32 abans qu’el, foguèt, òc, lo primièr qu’unifiquèt tot lo Tibet e, fin finala, ataquèt la China dels Tang e demandèt una filha de l’emperaire per signar la patz.
Songtsen Gampo foguèt lo primièr rei tibetan del sud del país que menèt una guèrra contra l’empèri dels nomadas zang-zung, tanben tibetans, mas que volián conquistar tota aquela region culturala. Aprés aquò far envièt la sieuna nòva e revolucionària armada (amb de cavalariá pesada) fins al nòrd, ont la confederacion turca occidentala dels Aza èra una grèva menaça pels abitants dels nòrd de Tibet. Sonque aprés aver aquò fach ( e sometre lo reialme meridional de Nepal) decidiguèt demanar una patz permanenta amb lo dangierós vesin chinés. E pr’açò li demandèt una princessa imperiala.
La legenda establís que lo ministre tibetan mGar enviat a Changan, la capitala chinesa, foguèt tras qu’intelligent e que poguèt, fin finala, se ganhar lo favor de l’emperaire, que voliá pas donar una filha sieuna a aqueles barbars. Mas la nauta cultura, lo contraròtle de le lenga chinesa e l’esperit de mGar poguèron, fin finala, ganhar l’amistat de l’emperaire Taizong.
Èra l’an 673 quand los abitants de Lhasa, la nòva capitala de l’Empèri Tibetan recebèron estonats la caravana chinesa de la princesa Wencheng, qu’arribava per maridar Songtsen Gampo. Amb ela s’espandiguèt lo bodisme e las vielhas cresenças comencèron a se n’anar (coma se pintar la fàcia de color roja). La patz entre Tibet e China demorariá mai de 20 annadas malgrat qu’aquel nòu empèri s’espandiriá encara fòrça mai al long dels dos sègles seguents (d’efièch arribariá fins a la mar a travèrs d’Índia, lo califat musulman dels Omèia e çò qu’uèi es Siberia). Mas la siá istòria es, coma totas las dels estats medievals, complèxa, rica e longa, e pòt pas èsser descricha d’un biais brèu.
