LA POESIA DE BERTRAN DE BORN
Redaccion.- Un dels trobadors pus coneguts de l’edat medievala foguèt, sens dobte, Bertran e Born. La siá poesia crosèt frontièras lèu e (benlèu pr’amor de rasons politicas contemporanèas) foguèt coneguda, aimada e cantada en Occitània mas tanben en França, Anglatèrra, Catalonha e Aragon e mai enlà encara. Totun, lo sieu caractèr li menèt fòrça problèmas e foguèt tanben plan polemic pendent la sieuna vida.
Bertran de Born nasquèt, segon l’istorian Martí de Riquer, en l’an 1140 al castèl d’Autafòrt (Perigòrd), filh dels senhors d’aquelas tèrras Bertran e Ermengarda (e foguèt jamai vescomte). En 1179 maridèt e aguèt dos filhs e una filha, e puèi, aprés la mòrt de la siá primièra femna Raimonda, tornèt a se maridar en 1192 e aguèt dos filhs mai.
Çò que coneissèm pas es s’aquela segonda femna tanben moriguèt, pr’amor qu’en 1195 Bertran de Born finiguèt d’escriure poesia trobadoresca e poiriá èsser pr’açò (o benlèu pr’amor que capitèt, fin finala, qu’èra plan enganat en politica) que dintrèsse a l’abadiá de Dalon per venir monge. Cossí que siá, òm pensa que moriguèt aperaquí l’an 1215.
Poesia politica
Segon l’istorian catalan Milà i Fontanals la primièra e doncas pus antica poesia escricha per Bertran de Born seriá “Lo coms m’a mandat e mogut”, compausada en l’an 1183. Òm pòt ja trobar en aquela poesia de referéncias politicas claras car lo trobador manifestèt qu’èra contrari d’un biais prigond al Comte de Barcelona Anfós I e s’imaginava que lo sieu enemic, lo comte tolosan Raimond V (uèi VII) lo vencissiá al prat batalhièr.
Lo sirventés, escrich benlèu en 1181, seriá la resulta de l’assassinat de Raimond Berenguièr III de Provença. Lo sieu fraire, Anfós I de Catalonha e II d’Aragon auriá començat una campanha contra lo sieu assassin, Ademar de Murviel. Pr’açò ataquèt e cremèt lo castèl d’Ademar e puèi acampèt prèp de Tolosa. Uèi l’istoriografia modèrna confirmèt aqueles fachs istorics e precisèt qu’aquela campanha se debanèt, justament al long del mes de junh de 1181.
Pasmens, e malgrat qu’òm pòt pas confirmar que l’armada catalana d’Anfós foguèsse estada dirigida pel pròpri comte catalan (pr’amor qu’Anfós èra en Lhèida en junh d’aquela annada) lo trobador Bertran de Born volguèt animar Raimond VII de Tolosa en tot li far costat e afirmar que lo pròpri comte tolosan li aviá demandat d’escriure un sirventés a travèrs de la peticion del cavalièr Raimond Luc d’Esparro. La tòca de la poesia doncas èra d’animar los soldats tolosans de l’armada de Raimond VII que podián dintrar en batalha lèu contra l’armada catalana.
Onor a la guèrra
Aquela primièra poesia de Bertran de Born a un ton plan favorable a la guèrra e daissa entreveire que participar en una batalha es meravilhós e un prètzfach que totes devon desirar. L’imatge de centenats d’armas trincadas e los trucs de l’infantariá e la cavalariá demorarián coma una òbra classica al long de tota l’edat medievala e fòrça mai enlà d’Occitània. Una primièr vision de la poesia renfòrça aquel vejaire;
Lo coms m’a mandat e mogut
Per N’Aramon Luc d’Esparro
Qu’ieu fassa per lui tal chanzo
On sian trenchat mail escut
Elm et ausberc et alcoto
E perponh falsat e romput.
Òm poiriá interpretar lo sens d’aqueste sirventés pr’amor de la joenesa de Bertran de Born (qu’a sonque 41 ans), mas aprés conéisser mai prigondament lo caractèr del trobador occitan òm arriba a la conclusion qu’aquel sens serà una caracteristica tipica de la siá òbra que l’abandonarà pas jamai. E que li menèt fòrça problèmas politics en la sieuna vida vidanta coma vassal dels Plantagenet angleses.
E desse que serena vengut,
Mesclar s’a·l torneis pel chambo,
E·lh català e·lh d’Arago
Tombaran soven e menut,
Que ja no·ls sostenran arzo
Tan gran colps lor terreny nos drut.
Bertran de Born aguèt un caractèr plan fòrt. La siá personalitat foguèt plan complèxa. E la siá òbra poetica, coma trobador, longa (ne son demoradas uèi 40 òbras confirmadas). Pòt èsser devesida en diferentas etapas, coma se debana amb d’autres trobadors plan estudiats. Mas cal pas èsser un expèrt per veire lo sens militar (caracteristic de la noblesa medievala) e la vision gloriosa qu’aufrís quand se debana una batalha (imaginària). Amb aquò Bertran de Born foguèt pas diferent dels autres nòbles e senhors de castèls, car totjorn pensavan que la diplomacia èra bona per res e que caliá far la guèrra aisidament per trobar responsas als problèmas de la vida vidanta.
E no pot esser remassit,
Contra cel no volen tronzo,
E que cendat e cisclato
Esanit no·i sian romput,
Cordas, tendas, bechas, paisso
E trap e pavilho perdut.
Mas Bertran de Born anarà mai enlà. N’a pas pro amb aufrir una imatge òrra d’una batalha ont òm trinca de lanças, de tendas e de pavelhons quand i a l’ataca de la cavalariá. Bertran de Born arribarà a imaginar cossí los occitans ganhan al prat batalhièr a catalans e aragoneses e l’ajuda que lor cal per subreviure una granda desfacha. Val pas dire que lo sobeiran catalan considerèt lo sirventés coma una ataca personala e dempuèi alavetz considerèt lo trobador “persona non grat” car fasiá pas res mai que considerar bona una guèrra entre estats. Un prètzfach qu’un trobador deuriá pas considerar.
Lo reis qu’a Tarasco perdut
E·l senher de Montarbezo,
Rotgiers, e·l filhs Bernat Oto
E lo coms Peire lor n’aiut
E·l coms de Fois ab Bernardo
E·n sanso, frair del rei vencut.
La fin del sirventés es una apologia clara de la guèrra. Bertran de Born pòt pas o dire mai naut. Demanda la guèrra totjorn entre totes los nòbles car la guèrra es bona per la noblesa, unica e soleta fin espirituala (e tanben economica) de cavalièrs e òmes d’armas. E, malgrat que Bertran de Born cambiarà lo ton e las paraulas al long de la siá òbra, lo sens demorarà e aquò entraïnarà fòrça problèmas personals al trobaire. Que sonque podèm descriure en proplèus capítols.
Totz temps vuolh que li aut baró
Sian entre lor irescut
Bertran de Born (1140-1215)
