SOBEIRAN ÒC, MAS TANBEN TROBADOR
CAM.- L’Istòria politica de Ricard, Duc d’Aquitània e Rei d’Anglatèrra es, uèi, plan coneguda. Ricard I, pus conegut pendent la siá epòca coma lo Reis Richart, nasquèt en Oxford e foguèt nomenat rei d’Anglatèrra, fin finala, en 1189. La siá mòrt sobta en 1199 al vilatge lemosin de Chasluç provoquèt l’estonament general de l’Euròpa medievala. Es pas tan coneguda (e encara uèi discutida) la siá òbra coma trobador en lenga occitana.
L’influéncia mairala del rei Ricard, filh d’Alienòr d’Aquitània, e lo temps viscut en de tèrras occitanas (que foguèt tras que long), seriá, benlèu, la causa mai dirècta a l’ora de cercar perqué escriguèt en lenga d’òc. Al long de tot lo sègle XX mai d’un cercaire francés dobtèt sus l’originalitat de la siá poesia trobadoresca en occitan (Ricard disiá provençal) pr’amor que i aviá lo dobte que foguèsse sonque una revirada de las meteissas poesias escrichas en francés. D’estudioses prestigioses coma Martí de Riquer, totun, son contrais a aquel vejaire e confirmèron que l’òbra de Ricard I d’Anglatèrra foguèt facha al còp en ambedoas lengas.
Uèi son demoradas doas poesias de Ricard Còr de Leon (l’escaisnom li arribariá per una poesia d’un autre celèbre trobador occitan, Bertran de Born, qu’afirmava que « Richart es lo leos, el rei Felips [de França] l’anhels ». Ambedoas demorèron fins a l’epòca actuala. La pus importanta seriá la qu’escriguèt, en tot demanar ajudar als nòbles, dempuèi la preson austriaca. I a doas versions, una en lenga francesa e l’autra en lenga d’òc. La tòca d’escriure en ambedoas lengas demòra clara dins la quita poesia, « Ja nuls hom pres non dira sa rason », pr’amor que los abitants occitans del sieu reialme comprenon brica lo francés e de franceses e angleses comprenon pas plan la lenga d’òc.
Demòra clar doncas, segon Martí de Riquer, que Ricard Còr de Leon aviá dos tipes de vassals que parlavan doas lengas desparièras ; lo francés e l’occitan. Pasmens, lo quite cercaire catalan foguèt d’acòrd a l’ora de reconéisser qu’aquela poesia foguèt primièr escricha en francés e puèi revirada a l’occitan. Mas l’afar demorariá, encara, pas tan clar, car foguèt enviada a Dalfin e Gui d’Auvèrnhe en 1194, dempuèi la preson, e la responsa del darrièr foguèt un autre sirventés, escrich tanben en occitan.
Lo rei empresonat
Lo reis Richart escriguèt Ja nuls hom pres non dira sa razon quand èra en preson en Dürnstein, en Àustria. Lo rei Còr de Leon foguèt arrestat pels austriacs lo 21 de decembre de 1192, aprés tornar de la crosada a Tèrra Santa, e liberat lo 2 de febrièr de 1194. La poesia afirma que seriá una vergonha aver lo rei dos ivèrns en preson. Pr’açò òm pensa que foguèt escricha pendent la prima o l’automne de l’an 1193. Plusors cercaires dont Bezzola o Riquer soslinhèron que la poesia foguèt escricha pel pròpri duc aquitan en francés e occitan malgrat las criticas de fòrça cercaires franceses pendent d’annadas.
La version francesa es dirigida als barons de Turena, Anjau, Caen e Perche. La version occitana es parièra mas i an pas las estròfas cinquena e sieisena. Dins la poesia lo rei trobador confessa que l’òme qu’es en preson a l’obligacion d’escriure una cançon, e qu’a fòrça amics mas que, malgrat aquò, l’ajuda economica per poder lo liberar (lo rescat) èra pauca. Aquò, segon Ricard I, deuriá entraïnar de vergonha sus aqueles barons car lo rei poiriá demorar fins a dos ivèrns dins la preson austriaca :
Ja nuls hom pres non dira sa razon
Adrechament, si com hom dolens nom,
Mas per conort deu hom faire causon
Pro n’ay d’amis, mas paure son li don ;
Ancta lur es si, per ma rezenson,
Soi sai dos yvers pres.
Puèi Ricard I se dirigís a totes los sieus vassals e barons, ja sián angleses, normands, peitavins o gascons en tot afirmar qu’el jamai daissariá un amic (la paraula drecha es companhon) dins la preson pr’amor que i a pas d’argent. Ricard I vòl pas amb aquò res retraire als sieus vassals mas remembra qu’el encara es presonièr.
L’òme mòrt e l’òme pres an pas d’amics, çò contunhèt Ricard Còr de Leon en aquela poesia. L’abandonament del rei pr’amor que vòlon pas (los que se nomenan a eles meteisses los sieus amics) donar d’aur nimai d’argent es un fach marrit pel rei mas tanben pels amics, car mai tard seràn demandats perqué o avián pas fach.
Per Ricard I es pas estonant aver lo còr trist car se la siá tèrra (e reialme) a de problèmas es pr’amor de la volontat divina, car doblidèt lo jurament que faguèt coma rei. Mas encara a l’espèr que lèu sortirà de la preson ;
No·m meravilh s’eieu ay lo cor dolent,
Que mos senher met una tèrra en turment ;
Non li membra del nostre sagrament
Que nos feimes els sans cominalment.
Aquesta poesia poguèt sortir, fin finala, de la preson de Dürnstein e arribar fins a Occitània. Puèi foguèt publicada. Totes demandèron d’ajudar lo rei Còr de Leon e las criticas vèrs la noblesa venguèron mai e mai nautas. I a una istòria, que la majoritat dels cercaires considèran sonque una legenda populara, pr’amor qu’es plan polida, qu’afirma que lo trobador Blondel de Nesle (1175-1210) se n’anèt a tèrras austriacas en tot cercar lo nòble rei. Se n’anèt d’un castèl a un autre en tot cantar de cançons escrichas per el e lo rei. Un jorn i aguèt una responsa dempuei la fenèstra d’un d’aqueles castèls, lo castèl de Dürnstein, amb lo refranh escrich dins una d’aquelas poesias. Totes poguèron conéisser alavetz ont èra la preson qu’aviá dins lo Reis Richart.
Benlèu l’istòria es pas vertadièra. Benlèu es, coma dison la majoritat dels cercaires, solament una legenda medievala populara e pro. Cossí que siá, quand la poesia escricha dempuèi la preson de Ricard Còr de Leon sortiguèt del Sant Empèri Roman Germanic e arribèt al reialme dels Plantagenet e foguèt facha publica, de mai en mai voses demandèron d’ajuda pel nòble duc aquitan. L’ajuda economica benlèu li arribariá mailèu dempuèi Anglatèrra e l’amassada gigantassa d’argent que la siá maire Alienòr d’Aquitània poguèt far per de donacions volontàrias o pas demest la noblesa e la glèisa anglesas (e pas francesas o occitanas). Mas aquò es ja tota una autra istòria qu’apertén pas al mond dels trobadors.
