L’OLANDÉS MEDIEVAL
CAM.-La lenga olandesa o neerlandesa medievala foguèt parlada dins un territòri plan mai grand que l’actual car, franc de Frisia, foguèt parlat pertot Olanda, Flandra, lo nòrd francés e encara l’oèst alemand. Es coneguda pels istorians coma vielh olandés, o ancian bas Franconia e foguèt l’amassada de dialèctes parlats entre los sègles V e XII als Païses Basses medievals.
Malgrat que la majoritat de fònts escrichas èran pas entièras, òm tornèt a bastir aquesta lenga amb aquelas fònts a mai de divèrsas paraulas qu’encara conserva uèi la lenga francesa. Es considerat coma la primièra etapa lingüistica dins lo procés de desseparacion de la lenga olandesa del franconian medieval. La sieuna origina e territòri ont foguèt parlat correspond plan amb lo luòc ont i aviá l’anciana tribú dels francs salians, çò es lo sud d’Olanda, lo nòrd belga, lo nòrd francés e divèrses luòcs del bas Ren alemand.
Aquel procès d’independéncia lingüistica finiguèt aperaquí lo sègle XII. Pasmens i aguèt de territòris vesins ont se parlèt pas jamai, car lors abitants contunhèron de parlar lo frison (a Groninga, e Frísia, e lo nòrd d‘Olanda, ont se parlava e se parla encara lo frison) e a Achterhoek, Overijssel e Drenthe ont se parlava lo saxon.
Abans l’olandés medieval èra nomenat Ancian Olandés o Ancian franconian, un tèrme creat per Wilhem Braune al sègle XIX a l’ora d’amassar divèrses dialèctes de la lenga dels francs qu’èran pas saxon, alemanic o bavarés. Pasmens, uèi lo jorn l’olandés medieval forma pas part d’aquel ensemble e es classificat desseparadament d’aquel grop.
L’olandés medieval es devesit en olandés de l’oèst e olandés de l’èst e fasiá frontièra amb lo frison al nòrd, l’ancian saxon al nòrd-èst e lo vielh naut alemand al sud-èst, a mai del francés al sud. En formar part de l’amassada generala de dialèctes alemands los parlaires d’olandés medieval podián plan comprene tanben los autres dialèctes e i aviá pas cap problema de compreneson entre d’unes e autres. A mai, fòrça vocabulari d’aquesta lenga foguèt menat pels angles, los axons e los jutes vèrs Anglatèrra pendent la quita epòca.
Una lenga familhala
Lo desvolopament de l’olandés medieval entraïnèt pas cap nòva frontièra lingüistica a la region, al mens pendent lo començament d’aquel periòde medieval, çò es los sègles V, VI, e VIII car i aviá un vocabulari comun compartit amb lo vielh saxon e tanben lo vielh frison. Uèi encara las semblanças son de soslinhar entre çò que foguèt lo frison medieval, l’olandés medieval e tanben lo naut alemand medieval.
Aperaquí l’an 1150 la lenga evolucionèt tornarmai e comencèt una nòva etapa qu’uèi es classificada entre los ans 1150 e 1500. Un dels màgers cambiaments lingüistics patits per l’olandés medieval foguèt la reduccion de vocalas a l’ora de parlar. Totun, e malgrat que i a divèrsas fònts escrichas contemporanèas (e entre aquelas tanben de tèxtes en latin amb de paraulas en olandés medieval) que ne confirman l’usatge, es encara malaisit pels cercaires de l’identificar amb seguretat car, a l’epòca, i aviá pas cap alemand estandard e tot èra una amassada dialectala.
La paraula d’olandés medieval mai antica confirmada seriá wad, usada pel roman Tacit a l’an 108 e que vòl dire terren plan de fang. La region de la Mar de Wadden seriá coma aquò mas maites cercaires diguèron qu’es una paraula mai anciana encara e qu’aperten al proto-germanic. Per ansin, la gravadura de Bergakker, un ensemble de runas d’aperaquí l’an 425, ne poiriá èsser la primièra fònt escricha istorica. Lo tèxt legís “haþuþuwas ann kusjam loguns” que vòl dire “proprietat d’ Haþuþewaz”. Las runas foguèron escrichas sus una espada descobèrta en 1966 a Bergakker, Olanda. Pasmens, tanben i a de cercaires que dison qu’es mai franconian qu’olandés medieval, malgrat que i a de paraulas coma ann que, quiòc, serián tipicas de l’olandés medieval.
Cossí que siá, plusors paraulas escrichas a la Lei Salica del sègle VI son ja, de segur, olandés medieval. D’autras fònts anticas serián ja del sègle VIII, coma las gravaduras de la Pila Baptismala d’Utrecht : es una renoncia als ancians dieus Thor, Wotan e Saxnot. Pasmens tanplan foguèt plan malaisit a l’ora d’identificar la lenga car èra plan semblanta amb lo franconian medieval.
Cal far un saut fins al sègle X per trapar nòvas fònts primièras d’olandés medieval. Los psalmes de Wachtendonck, son una revirada d’una amassada de psalmes escricha a l’origina en latin. Lo proprietari foguèt Anon Arnold Wachtendonck. Sonque ne demòra una còpia del sègle XVI. D’autras sorças encara son lo tèxt de Leiden Willeram (1100), lo Hebban olla vogala (1100) e la Bíblia en Vèrs del Ren, atanben del sègle XII.
Dempuèi lo sègle XII los tèxtes en olandés medieval venon mai e mai presents. D’efièch, la literatura medievala olandesa comença aperaquí l’an 1150. Pasmens, cal tornar a soslinhar qu’èra pas una lenga unica mas plusors dialèctes qu’òm podiá plan comprene. La compreneson del significat dels tèxtes ven mai aisida per un legeire actual que d’autres anteriors al sègle XII.
Desseparacion politica
Mai d’un cambiament lingüistic aguèt coma causa la division politica de l’epòca. Los estats avián una lenga omogenèa dins lors frontièras e las diferéncias lingüisticas començavan a l’ora de crosar aquela. Lo dialècte del flamenc de l’oèst aguèt lo comtat de Flandra coma centre politic. Lo bravantian foguèt parlat al ducat de Bravant e païses vesins e foguèt plan pròche al flamenc de l’èst. Lo pròpri olandés aguèt coma còr lo comtat d’Olanda, ont abans foguèt parlat lo frison. Foguèt la resulta de la mescla de colons de Flandra, Bravant e Frísia e sonque seriá mai important dempuèi lo sègle XVI e la Guèrra dels 80 ans, que n’entraïnèt un espandiment gigantàs. Fin finala, i aviá lo limborgués, parlat a la region de Limborg, plan pròcha a Alemanha.
Pendent la meteissa edat medievala l’olandés patiguèt un procés d’estandardizacion pr’amor de la lenga parlada e escricha a la cort ducala de Dijon primièr, e de Brussèlas, dempuèi l’an 1477. Los dialèctes pus importants èran lo flamenc e lo bravantian. Lo còr d’aquel procés lingüistic foguèt la vila d’Anvèrs. En 1585 la vila foguèt conquistada pels espanhòls e i aguèt una migracion de lors abitants vèrs lo nòrd. Quand foguèt editada la la Bíblia en olandés ja usèt lo dialècte que i aviá al torn d’Olanda dempuèi lo sègle XVI. E ja èra una lenga estandard.
Al sud, totun, lo contraròtle espanhòl arrestèt lo procés d’estandardizacion e la noblesa comencèt a parlar francés e pas flamenc. Mas la diferéncia basica amb lo dialècte parlat mai al nòrd foguèt e contunha d’èsser sonque fonetica. L’olandés medieval contunhèt la sieuna evolucion fins a donar pas a l’olandés modèrn, uèi parlat en mens territòri europèu de çò qu’o foguèt pendent l’edat medievala mas fòrça mai en defòra del continent car tanben es parlat a Africa del Sud, e las colonias olandesas americanas, amb gaireben 50 milions de personas que lo parlan, uèi lo jorn, a la planeta. Per ansin, çò que foguèt un ensemble dialectal sens gaire importància al nòrd-oèst europèu medieval es venguda, uèi, una de las lengas mai importantas de l’Euròpa modèrna.
