LA MERLUÇA E LO CRÒC
Christian Andreu.- Los cambiaments socials patits per la societat europèa medieval al long dels sègles XIV e XV provoquèron divèrsas resultas dont la guèrra civila entre la nòva classe borgesa e la noblesa tradicionala, mai conservadora. Lo comtat sobeiran d’Olanda ne patiguèt mai d’una en aqueles sègles e, per ansin, d’afogats de la Merluça e del Cròc luchèron e moriguèron fins a aténher (o pas) la sieuna tòca.
Aital, çò qu’òm coneis uèi amb lo nom de Guèrra de la Merluça e lo Cròc foguèron d’eveniments de lucha sociala e militara, a mai de civila, entre aperaquí l’an 1350 e 1490 al Comtat d’Olanda. La majoritat dels còps la guèrra venguèt pr’amor del títol de comte e, malgrat que qualqu’unes istorians avertisson que sonque foguèron una guèrra feudala mai d’aquela epòca, d’autres cercaires, amb un vejaire mai progressista, afirman que foguèron la resulta de la lucha entre los borgeses olandeses (de mai en mai poderoses pel naut comèrci d’aquela nacion) e la classa nòbla, que voliá pas cedir lo poder. Cossí que siá, los afogats que donèron sosten a la liga de la Merluça demoravan a las vilas pus progressistas e modèrnas d’Olanda, del còp que los afogats de la Liga del Cròc foguèron, mai que mai, de nobles plan conservadors.
L’origina d’aqueles noms es brica segura mas i a una teoria que confirma que la Merluça es un peis que manja e manja, e puèi creis mai e mai, e que totjorn a de fam. E, per ansin, la nobles agacharián los partidaris de la Merluça coma aquò, coma lo pòble que vòl mai e mai e a tròba jamai l’ora de finir las siás demanas. D’un autre costat, los nòbles utilizarián lor liga, la dels Cròcs, per pescar la merluça e, aital, arrestar (almens aquesta èra la volontat) las demanas socialas de totes aqueles que volián trincar lo sistèma tradicional feudal.
La Merluça contra lo Cròc
L’an 1345 lo comte d’Olanda, Guilhèm IV, foguèt aucit. La sieuna sor Margarita ne seriá l’eiretièra, mas demorava luenh d’Olanda pr’amor qu’èra la femna de l’emperaire germanic Loís IV. Viviá a Baviera e doncas caliá enviar un regent per governar en son nom. Lo sieu filh, Guilhèm, foguèt lo causit.
La situacion se desvolopèt sens de problèmas fins a l’an 1350, quand una amassada de nòbles olandeses demanèt la comtessa Margarita de retornar a Olanda. Del còp qu’aquò passava, la Liga de la Merluça foguèt fondada en mai d’aquel an . Totes donavan sosten a Guilhèm coma nòu comte. En setembre del quite an foguèt creada tanben la Liga del Cròc per donar sosten a Margarita. Puèi aprés comencèt la guèrra civila olandesa.
En 1351 l’armada del Cròc ganhèt un nòu aliat, Edoard III, rei d’Anglatèrra e duc d’Aquitània. Ambedós aligats ganhèron la batalha navala de Veere contra l’armada de la Merluça. E doncas semblava que Margarita demorariá coma comtessa. Totun, maitas setmanas aprés d’angleses e òmes del Cròc foguèron desfachats per l’armada del jove Guilhèm e las sieunas merluças a Vlaardirgen. Aquò entraïnèt una nòva etapa dins la guèrra e lo començament de la fin del drech de Margarita d’èsser comtessa titolara luenhana d’Olanda.
En 1354 ambedoas ligas arribèron a un acòrdi: Guilhèm seriá reconegut coma nòu comte d’Olanda e Zealand e Margarita coma comtessa d’Enaut. La guèrra civila olandesa encara demorariá divèrses ans, car la Liga del Cròc acceptèt pas aquela patz. Pasmens, los escontres militars entre ambedoas ligas demorèron mendres fins a la mòrt de Guilhèm IV, filh del primièr, en 1417.
Pas gaire aprés Olanda patiguèt un dels piègers desastres naturals de l’edat medievala; en 1421, ara fa 600 ans, i aguèron las inundacions de Santa Elisabeta, qu’inondèron totalament la region de Grote Hollandse Waard , lo 19 de novembre. La nuèch abans una òrra tempesta marina provoquèt lo trincament de restancas dels flumes e desenats de vilatges foguèron engolits per l’aiga. La resulta ne foguèron demest 2 000 e 10 000 mòrts e la roïna de Zealand e Olanda. Justament l’aiga desseparèt alavetz e per jamai las vilas de Geertruidenberg e Dordrecht, enemiga mortalas pendent las guèrras de la Merluça e lo Cròc. Uèi l’aiga encara dessepara aquelas vilas.
Una nòva guèrra civila
En 1417 Jean e Jacquelina, fraires de Guilhèm VI d’Olanda e Enaut demanèron lo títol de comte. Los afogats de la Liga de la Merluça balhèron lor sosten a Jean e los de la Merluça a la sieuna sor. Aprés la batalha de Brouweshaven Jacquelina poguèt contunhar d’èsser comtessa mas lo govèrn real foguèt contrarotlat per Felip, eiretièr de Jean. Tot demorariá en patz fins a l’annada 1450.
Quand Felip lo Bon nomenèt lo sieu filh David coma evesque d’Utrecht esclatèt tornarmai la guèrra que sonque finiriá amb doas guèrras civilas òrras (1470-1474 e 1481-1483) e la batalha de Westbroek, que n’entraïnariá la sieuna fin. Aquel còp los ganhaires foguèron los de la Liga de la Merluça. Encara fins a 140 i aguèt nòvas revòltas dels Cròcs contra l’emperaire germànic que los chaplèt, fin finala, aquel meteis an.
De soslinhar que la batalha de Westbroek (1481) foguèt una de las mai importantas debanadas en Olanda pendent la fin de l’edat medievala. I luchèron las armadas de l’evesque d’Utrecht e del comtat d’Olanda. Tot comencèt aprés la fugida d’Utrecht de David, evesque de la vila e filh de Felip lo Bon.
David tornèt amb una armada de mai de 5 000 soldats olandeses. Quand arribèron a Westbroek brutlèron la vila e auciguèron totes los sieus abitants. La populacion d’Utrecht decidiguèt alavetz se venjar e envièt una armada al luòc. Totun, semblariá èsser qu’aquela armada èra mai una amassada de civils irritats qu’una armada de soldats, car, en veire l’armada de l’evesque David, fugiguèron tornarmai vèrs Utrecht.
Los olandeses donèron, pas mens, cap mercé als d’Utrecht, e çò que deviá èsser una batalha lèu venguèt un chaple. Mai de 1 500 abitants d’Utrecht moriguèron chaplats per l’enemic. Urosament aquela seriá una de las darrièras batalhas de las guèrras civilas que i aguèt a Olanda entre la Liga de la Merluça de la Liga del Cròc, ara fa 600 annadas.
