L’AUTOR DE LA CANSON DE LA CROSADA
Christian Andreu.- La Canson de la Crosada es, encara uèi lo jorn, un document clau a l’ora de comprene l’istòria de la nacion occitana al long de tota l’edat medievala. D’efièch es, benlèu, la fònt pus importanta e dirècta que i a sus aquela invasion militara francesa que patiguèt Occitània, pr’amor qu’es un tèxt contemporanèu. La canson, pasmens, pòt èsser dividida en doas parts. L’autor de la primièra part d’aquel poèma epic del sègle XIII poguèt èsser identificat coma Guilhèm de Tudèla, un clergue que los istorians, encara uèi, dobtan se foguèt occitan o navarrés de lenga occitana. La segona part de la cançon, pasmens, foguèt escricha per un autre autor que los cercaires encara considèran anonim.
Ça que là, la biografia de Guilhèm de Tudèla (1199-1214) es pas gaire coneguda. Òm pòt saber, de segur, qu’en l’an 1199 arribèt a la vila occitana de Montalban, benlèu per i estudiar geomancia (una pseudosciéncia medievala qu’aviá coma tòca poder predire lo futur a travèrs de figuras geometricas escrichas sul papièr) malgrat èsser religiós e apertenent a la glèisa catolica. Pasmens, es brica segur que, quora i arribèt, aguèsse pas ja mai de 20 annadas. E pr’amor d’aquò òm poiriá situar la data de la sieuna naissença una o doas decadas abans.
Çò de meteis se debana amb l’annada 1214. Aquel an es lo darrièr que los cercaires actuals coneisson segur coma darrièr an qu’òm pòt encara parlar de Guilhèm de Tudèla coma autor de la Canson de la Crosada. Totun, la cançon – aumens la primièra part – finís segon divèrses estudis istorics – en aquel an e doncas òm pòt pas assegurar que Guilhèm de Tudèla visquèsse aprés – mai que mai pel contèxt istoric personal que visquèt l’autor -. Mas benlèu poguèt subreviure e moriguèt fòrça annadas pus tard.
Un occitan de Tudèla
Uèi lo jorn plusors fònts istoricas confirman que l’espandiment de la populacion occitana als sègles X, XI e XII se debanèt plan mai enlà dels Pirenèus. Òm trapèt – e aquò foguèt confirmat ja fa d’annadas – que i aviá de vilatges e parts de vilas – e benlèu a l’origina de vilas entièras – amb una populacion occitana als reialmes de Navarra, Aragon e lo Comtat de Barcelona (mas tanben a Castilha e Leon e Portugal) a mai d’autres comtats catalans sobeirans pirenencs.
Pr’açò los cercaires son pas encara d’acòrd sus la nacionalitat de Guilhèm de Tudèla. Poiriá èsser plan doncas que l’autor de la primièra part de la Canson de la Crosada foguèsse filh d’emigrats occitans al reialme medieval de Navarra e que la lenga de la sieuna familha foguèsse l’occitana e pas la navarroaragonesa o la basca – que seriá malgrat aquel episòdi migratòri, la lenga de la majoritat de la populacion del luòc -. Tanben poiriá èsser, pasmens, que foguèsse un navarrés qu’aprenguèt la lenga d’òc pr’amor del grand prestigi cultural internacional qu’aviá l’occitan en aquela epòca a Euròpa tota.
Cossí que siá, Guilhèm de Tudèla es presentat a la pròpria Canson de la Crosada coma mestre e clerg e que foguèt un estudiant de geomancia. Mai enlà d’aquela origina, en l’an 1199 òm pòt lo trapar ja a la vila occitana de Montalban pr’amor qu’ailà voliá contunhar l’estudi de la geomancia. E serà pas, tornarmai, fins a l’annada 1210 qu’òm ne tornarà a trobar una traça istorica, car es alavetz quand es a Borniquèl, al servici de Baudoin, fraire del comte Raimond VI de Tolosa. Puèi vendriá canonge del vilatge de Sant Antonin de Roergue pr’amor qu’èra la vila balhada a Baudoin per Simon de Monfòrt aprés la conquistar – e òm pòt dedusir amb aquò que Baudoin se situèt al camp contrari dels occitans e de son fraire, lo comte tolosan, çò es amb lo franceses crosats qu’avián arribat a Occitània per la conquistar.
La Canson de la Crosada
Seriá pendent aquela epòca que Guilhèm de Tudèla auriá començat a escriure la celèbra Canson de la Crosada. Aumens la primièra part de la meteissa, que los cercaires situèron escricha entre aquel an e benlèu los ans 1213 o 1214. Lo 17 de febrièr de 1214 l’armada de Raimond VI de Tolosa poguèt capturar, fin finala, lo fraire del comte raimondin. Puèi lo pròpri comte n’ordonèt l’execucion per traïson. La Canson de la Crosada, quand parla d’aqueles eveniments confirma que Baudoin encara es viu. Benlèu Guilhèm de Tudèla aguèt una rason forta per finir la primièra part de la Canson de la Crosada alavetz. I aviá lo vejaire a la cort de Raimond VI que la mòrt del rei catalan Pèire I a Murèth aviá coma causa dirècta la participacion de Baudoin a la batalha, un prètzfach qu’òm podiá pas perdonar. E benlèu en aquela epòca Guilhèm de Tudèla considerèt mai savant parlar pas pus d’aquela guèrra de conquista, benlèu pr’amor qu’aital podiá sauvar encara la vida de Baudoin o benlèu pr’amor que tanben la sieuna vida èra en dangièr – e aquò qu’òm pòt arribar a dire tanben que totjorn parlèt amb respècte de Pèire I e los catalans que luchèron al costat de l’armada occitana a Murèth-. Pr’amor que Guilhèm de Tudèla totjorn aguèt lo vejaire que, en aquela crosada, la glèisa catolica e doncas Simon de Monfòrt avián la rason e pas los occitans catars, considerats coma d’eretics.
Cossí que siá, òm pòt pas confirmar amb seguretat que Guilhèm de Tudèla subrevisquèsse aquel episòdi de l’istòria d’Occitània. Mai enlà de la Canson de la Crosada – pr’amor qu’istoricament òm sap pas gaireben res pus d’aqueste autor – òm pòt pas afirmar se Guilhèm de Tudela visquèt encara mai annadas o se foguèt aucit al costat de Baudoin. A mai de la Canson de la Crosada òm coneis, ça que là, que Guilhèm de Tudèla aviá, aquò òc, la volontat d’escriure tanben un poèma epic o cançon sus la Batalha d’Ubeda car aital poguèt o daissar escrich – e que benlèu arribèt tanben a escriure, mas que se perdèt entre aquela epòca e l’actuala-.
La biografia istorica confirmada qu’avèm uèi lo jorn doncas sus Guilhèm de Tudèla es cuèrta. Benlèu n’i aviá mai donadas encara al sègle XIII mas se perdèron. Òm pòt pas dire amb seguretat se foguèt un occitan de Navarra o un navarrés qu’escriguèt en occitan. Quand nasquèt o quora moriguèt, pr’amor qu’òm pòt pas anar mai enlà de la Canson de la Crosada. Aumens istoricament. Lo cas de Guilhèm de Tudèla es doncas lo cas d’un autor medieval ligat a la siá òbra d’un biais tras qu’estrech pr’amor que lo sieu nom visquèt per totjorn pr’amor d’aquela òbra, car òm sap pas gaireben pus res mai enlà de la Canson de la Crosada.
Per çò que tòca la nomentada – e clarament desseparada – segonda part de la Canson de la Crosada, los cercaires encara uèi lo jorn son pas d’acòrdi: qualcunes afirman que benlèu foguèt òbra d’un trobador posterior , que trabalhèt totjorn amb los occitans al servici de Raimond VI e Raimond VII de Tolosa: Gui de Cavalhon. Pasmens, aquò encara uèi es brica segur, car fòrça cercaires nègan lo fach. E doncas cal estudiar amb mai prigondor qui foguèt l’òme que finiguèt lo trabalh daissat per Guilhèm de Tudèla, aquò òc, autor – un d’eles aumens – de la Canson de la Crosada, escricha fa mai de 700 ans.
