LA REVÒLTA DELS QURAMIANS

Christian Andreu.- De nous vejaires istorics sus d’episòdis medievals son totjorn planvenguts. Mai que mai pr’amor que situan melhor çò que se debanèt malgrat las fònts istoricas – que totes sabèm que tanben pòdon arribar a deformar l’istòria reala dels faches. Aquel es lo cas d’un recent article publicat al numeric Medievalists per Adam Ali sus las revòltas quramianas a Orient Mejan als sègles VIII e IX. E la sieuna opinion dubrirà, de segur, una rica polemica que beneficiarà a totes.

Las revòltas que i aguèt a l’Iraq e l’Iran dels sègles VIII, IX e encara en mendre escala, al sègle X, an coma rason principala (mas pas unica) l’assassinat ordenat pel califa abbassida Al-Mansur d’Abu Muslim en l’an 755. Amb aquela mòrt començarián una sèria de revòltas que demorarián decadas en aquela region – e mai enlà encara-. La màger e mai longa foguèt la que se passèt entre las annadas 755 e 833. Mas la siá origina pòt èsser situada abans, plan abans, al sègle VI.

De’n primièr, benlèu çò que cal es qüestionar que los quramians foguèssen tanben, com se passa encara uèi a plusors libres d’istòria actuals, de mazdaquians. D’efièch, Adam Ali preferís descriure aquela populacion coma quicòm qu’es pas entierament sinonime. “Òm parla de Mazdak coma lo fondator d’aquela sècta, çò ditz Ali. Totun, Mazdak e encara Zaradust, un autre sacerdot zoroastrian, trapèron d’idèas quramianas per tota la region iraniana e las adoptèron”. D’efièch, e segon Ali, fòrça quramians foguèron sonque de formas localas avestianas a barregèron lo sieu vejaire amb lo de religions plan mai ancianas”.

Pr’amor que, segon aquel autor, la majoritat de la populacion de l’empèri sassanida de l’epòca seguissiá una religion quramiana (e doncas un zoroastrisme pas iranian) e pas lo zoroastrisme persan. Aquò foguèt plan cèrt segon Ali en de luòcs montanhoses e luenhas (coma Jibal qu’uèi lo jorn es la part pus septentrionala d’Iran), la region caspiana e l’èst iranian en tot incloure Kurasan, Bagdis, Juzjan, Toqaristan, Quarasan e Transoxiana pendent de sègles aprés la conquista aràbia.

Cossí que siá, i aguèt una revòlta dels afogats de Mazdak demest las annadas 488 e 579 pr’amor que los caps de la meteissa afirmavan que las femnas apertenián a totes (e los nòbles persans acceptèron pas aquò). Fin finala, l’emperaire Kavad perdèt la guèrra e marchèt a l’exili. E sonque poguèt tornar dos ans aprés. Pensar qu’aquò foguèt sonque una revòlta locala e pro es s’enganar, pr’amor que i aviá de paisans e una granda majoritat del pòble que luchava contra la tirania reiala, la nobles, l’estat e atanben los sacerdots zoroastrians persans.

Lo nòu rei sassanida, Qusrau, ordonèt l’assassinat de milièrs per finir aquela revòlta e calguèt far la patz amb l’Empèri Bizantin per poder capitar. Sonque la mòrt de milièrs d’afogats de Mazdak auriá entraïnat una patz pas reala mas efectiva al long dels dos cents ans següents en Iran.

La revòlta de Sunbad

Aprés se conéisser la mòrt d’Abu Muslim, en l’an 755, i aguèt una revòlta dirigida per Sunbad que, malgrat que plan cuèrta, seriá la grana de longas revòltas quramianas al long dels sègles VIII, IX e X a tota la region. Mas d’en primièr benlèu cal conéisser qui foguèt Sunbad.

Segon Adam Ali Sunbad foguèt un amic d’Abu Muslim e tanben lo cap de la sieuna armada: “Aprés la conquista aràbia la familha nòbla persana de Sunbad patiguèt plan e Abu Muslim e Sunbad trabalhèron amassa contra los nomadas de la region. Benlèu Sunbad voliá tornar a ganhar d’influéncia per la sieuna familha amb Abu Muslim mas decidiguèt anar pas amb el a veire lo califa en l’an 754”.

Pr’amor que l’armada d’Abu Muslim demorèt a la frontièra iraquiana – car lo califa aviá pas autorizat la siá dintrada-. Foguèt ailà que Sunbad descobriguèt qu’Abu Muslim èra estat assassinat pel califa. Pasmens, decidiguèt de se n’anar a l’ostal e o abandonar tot.

“Al camin, çò afirmèt Adam Ali, foguèt arrestat pel governador de Rayy, que voliá aucir totes los òmes d’Abu Muslim. Sunbad respondèt qu’eles èran pas d’òmes de Muslim e que caliá los daissar marchar. Mas la situacion venguèt critica e pendent la nuèch Sunbad ataquèt lo governador e conquistèt lo luòc e la victòria”.

Puèi, l’armada de Sunbad se n’anèt a la vila de Rayy e comencèt la revòlta contra lo califa. I a divèrsas fònts istoricas qu’afirman que venguèt tornarmai zoroastrian, çò que vòl dire qu’abans èra estat ja musulman. L’armada de Sunbad assassinèt desenats d’arabis e iranians musulmans de la region. Encara aprés aquò far poguèt desfachar doas armadas localas enviadas per l’aucir.

La situacion pel califa venguèt critica. Calguèt signar la patz amb Bizanci, formar una nòva armada califala e l’enviar al luòc de la revòlta. Urosament pel califa Sunbad perdèt la batalha e foguèt puèi assassinat per un defensaire del califa. Mai d’una fònt istorica afirma que i aguèron entre 30 000 e 100 000 mòrts.

“La revòlta de Sunbad es encara uèi considerada coma quramiana malgrat que Sunbad èra zoroastrian, çò confirmèt Ali. Aquò es aital pr’amor qiue la majoritat de l’armada èra quramiana amb una barreja de cresenças zoroastrianas, quramianas e encara mazdaquianas”.

Segon qualcunas fònts contemporanèas Sunbad aviá confirmat qu’Abu Muslim èra al cièl amb lo profeta Maomèt e Mazdak, e qu’un jorn tornarián per liberar l’umanitat. Lo messatge tanplan èra bon per fòrça shiitas ,que consideravan qu’Abu Muslim èra l’eiretièr del profeta Maomet. La revòlta de Sunbad, çò diguèt Ali, foguèt cuèrta, mas sonque la primièra d’autras que brutlarián lo califat abbassida pendent mai d’un sègle. Las proplèus revòltas quramianas serián màger se melhor organizadas e l’armada califala patiguèt plan per poder las ganhar. Pr’amor qu’ara los nous dirigents quramians coneissián plan de bons luòcs ont s’amagar. E aqueles amagatals èran en de regions plan luenhas e los castèls segurs. E caliá fòrça temps, argent e òmes per i arribar.