LO SILESIAN MEDIEVAL

Las primièras traças de la lenga silesiana medievala se pòdon trobar, a nivèl escrich, en divèrses documents, dont la Cronica dels Monastèris d’Enric de Breslau, escricha aperaquí l’an 1270. Puèi, i a un pichon tèxt ont es escrich en silesian “daiss’am pintar, mulher, e tu t’inquietes pas”.

Pendent la primièra mitat del sègle XIV lo silesian venguèt la lenga oficiala de l’aristocracia de Boèmia. La lenga se desseparèt en dos grands dialèctes, un amb una mescla d’eslau e silesian qu’arribèt mai enlà, en Polonha. En la Silesia chèca comencèt a nàisser una autre dielecte germanic.

Lo començament del declin

Dempuèi 1430 los chècs comencèron a escriure de tèxts administratius en alemand  a mai del latin e la lenga silesiana demorèt aluenhada de la còrt. Uèi, malgrat que i a gaire provas scientificas se pensa que lo silesian s’espandiguèt plan mai enlà de la frontièra lingüistica entre l’alemand e los dialèctes alemands e lo polonés. Aquò demorèt aital fins al sègle XIX, quora naissèt Alemanha politicament.

Aprés l’edat medievala Silesia venguèt territòri prussian mas una part ne demorèt puèi desseparada (1749). Pr’amor d’aquò lo silesian venguèt de mai en mai influït pel chèc. La situacion venguèt pas clara al long del sègle XIX e en 1800 plusors cercaires afirmavan que lo silesian èra sonque un dialècte del polonés.

Aprés 1945 fòrça silesians abandonèron Silesia e se n’aneron a Alemanha. Dempuèi alavetz, la lenga es considerada lèu escandida en territòri alemand. Uèi lo jorn, los cercaires encara discutisson se foguèt una lenga totalament desparièra del polonés o sonque un dialècte alemand. I a gaireben pas literatura en silesian de l’edat medievala pr’amor que los primièrs tèxtes, franc la Cronica dels Monastèris, son del sègle XVI enlà.

Encara qu’uèi encara i a parlaires de silesian a la Republica Chèca e Polonha, a pas cap nivèl d’oficialitat. En Alemanha los parlaires de silesian cambièron, pauc a cha pauc, lor lenga per l’alemand, après 1945. En 2021 i aviá 510.000 parlaires de silesian en Polonha, la Republica Chèca, e Eslovaquia. Encara uèi a de besonh una alfabet per l’escriure.

Podèm imaginar plan qu’a l’edat medievala totes los abitants de la nauta e la bassa Silesia parlavan silesian. Aver pas de literatura escricha es un prètzfach comun en fòrça regions e païses europèus. Se al sègle 21 ne demòran mai de mièg million de parlaires benlèu n’i aviá alara mai, e mai enlà de las frontièras actualas de Polonha e la Republica Chèca. Per ansin, cal considerar lo silesian coma una lenga plan importanta d’Euròpa orientala e centrala, malgrat que gaireben i a pas documents escrichs per o demostrar.