LA PATZ E TRÈVA DE DIEU (II)

Francesc Sangar.- La “Patz e Trèva de Dieu” foguèt tan plan vista, que traspassèt las frontièras dels Comtats Catalans, e d’autras vilas establiguèron de modèls semblables als sieus territòris, coma Narbona, los ans 1043 e 1054 o encara Niça. D’efièch, la relacion e dependéncia de fòrça monastèris catalans respècte de l’avescat de Narbona ajudèt ad aquela difusion pels territòris occitans. E al Concili de Clermont de l’an 1095, s’establiguèt la Trèva de Dieu universala, e mai que solament pels cresents catolics. Evidentament èra una mesura necessària e utila per frenar la violéncia e pacificar la societat.

Mas, quin foguèt lo resultat de la “Patz e Trèva”, malgrat las menaças d’excomunicacion? Vertadièrament, foguèt efectiva? Lo resultat foguèt inicialament fòrça desigual, mas atenguèt que fòrça comtes catalans decidiguèsson d’implantar als sieus fèus lo modèl progressivament.

Per exemple, lo comte Ramon Berenguer I de Barcelona (mòrt l’an 1076), segurament fòrça plan aconselhat per la siá femna Almodis de la Marca, establiguèt de modèls semblables dins lors comtats, a partir d’un concili celebrat dins la meteissa catedrala barcelonesa l’an 1064. Aquelas constitucions èran fòrça utilas dempuèi lo punt d’enguarda politic, per contrarotlar los pichons senhors feudals e potenciar lo poder de l’ostal comtal de Barcelona.

Pendent lo mandat de Ramon Berenguer II (mòrt l’an 1082) e son fraire Berenguer Ramon II (mòrt l’an 1097), los comtats que dependián de Barcelona patiguèron una nòva epòca d’inestabilitat e afrontament e las constitucions de Pau e Trèva demorèron neutralizadas. Lo successor Ramon Berenguer III impulsèt novament aquela figura juridica coma esturment per refortilhar son poder davant los senhors feudals de lorscomtats, del temps qu’en los nòus territòris conquistats als musulmans, coma per exemple Olèrdola l’an 1108, o als territòris incorporats, coma lo comtat de Cerdanha l’an 1118. Tanben s’implantava de manièra efectiva.

Al contrari, per exemple, dins lo Comtat dels Pallars fracassèt inicialament pr’amor que los meteisses comtes volguèron pas implantar als sieus fèus aquel sistèma. E vertadièrament podèm pas parlar d’una aplicacion efectiva fins a la “subordinacion” del Comtat de Pallars al comtat de Barcelona.

Posteriorament, los comtes reis aragoneses e catalans mantenguèron la Patz e Trèva. Quitament Ramon Berenguer IV autregèt lo drech de la Patz e Trèva a l’Òrdre dels Templièrs l’an 1134. Progressivament, en aquelas constitucions aviá perdut la siá importància l’estament religiós en favor d’una monarquia que començava bastir un estat, tanben dins lo domeni legislatiu.

L’an 1173, lo rei Alfons I lo Cast presidiguèt una importanta reünion a La Fondarella, al Pla d’Urgell, que marquèt definitivament la nòva orientacion d’aquela figura juridica. Dins son meteis preambul, la Constitucion remarcava ja que la Patz èra una facultat de caractèr reiala (pas eclesiastica, coma mai o mens s’aviá interpretada fins alavetz), e que la siá aplicacion seriá efectiva a tot lo territòri del futur Principat de Catalonha, en superant aital las aplicacions territorialas inicialas, malgrat las reticéncias de qualques pichons senhors feudals après veire los objectius de contraròtle reial, mejançant la nòva “Patz e Trèva del Rei”. La monarquia s’adjudicava lo ròtle d’arbitre dins los conflictes entre divèrses senhors o entre nòbles e vassalhs.

De mai en mai problèmas

Manquèron pas de problèmas coma los assassinats de qualques importants defensors de la Patz e Trèva, coma lo vicomte Ramon Folc III de Cardona l’an 1176 o l’arquevesque de Tarragona Berenguer de Vilademuls, que paralisèron pontualament la siá aplicacion. Los comtats que mantenián encara una cèrta sobeiranetat, coma lo d’Urgelh l’an 1187, apliquèron de constitucions similaras.

Dins aquela nòva constitucion, s’obliguèt los senhors d’acceptar de condicions de Patz e Trèva, e autregèt als avesques la maximala autoritat per contrarotlar l’efectivitat del sistèma. Vertadièrament, una granda jogada de la part del monarca, que sometiá per ansin los senhors feudals e atrasiá las simpatias del clergat. E se reafirmava la seguretat dels camins publics de manièra energica, coma simbòl de la Patz Publica. D’autra banda, s’instituissiá la nòva figura del “veguer” (en creant aital la figura territoriala de las “veguerias”), coma representant de la monarquia e amb l’objectiu de velhar pel compliment de la “Patz e Trèva del Rei”.

Mas pendent lo reialme de Pere II d’Aragon e I de Barcelona, dich lo Catolic, en aprofechant la preséncia del rei en divèrses conflictes extèrnes (batalha de Las Navas de Tolosa de 1212 e batalha de Murèth de 1213) e lo deficit cronic de las finanças reials per fauta d’aquelas guèrras, los nòbles inicièron una sèria d’afrontaments, coma la discussion per la legitimitat d’un impòst sul bestial, lo “bovatge”, o lo “monedatge”, que donava drech al rei per modificar liurament la valor de las monedas.

La Patz e Trèva del Rei demorèt solament aplicada a comptar de 1198 a determinat collectius e endrechs jos jurisdiccion dirècta de la monarquia, coma las vilas (liuras dels senhors feudals), la meteissa Glèisa o la comunitat josieva. Autrament, aqueles impòstes mencionats demoravan neutralizats o redusits, e los nòbles ajudavan economicament a la monarquia e collaboravan dins lors projèctes d’expansion territoriala. Semblava cossí se la noblesa aguèsse començat a se desliurar d’aquela constitucion que la contrarotlava e los senhors tornèsson aplicar de decisions arbitràrias als sieus fèus que prejudiciavan e oprimissián los sieus vassalhs. La subta mòrt del monarca a Murèth (1213) e la minoritat d’edat de son filh Jaume semblavan presagiar aquela situacion.

Mas aquelas reünions entre los desparièrs estaments e la monarquia, ont totas las parts defendián los sieus interèsses mas cedissián simultanèament parcialament, serián l’embrion de las futuras Corts Catalanas, mas tanben del sistèma “pactista”, que definiguèt la politica catalana pendent de sègles e limitava d’excèsses tant a las Corts coma la monarquia simultanèament.

Mas l’an 1214 a Lhèida s’amassèron nauament los desparièrs estaments, pel primièr còp amb de representants de las vilas, e foguèt decretada una nòva constitucion de Pau e Trèva, ont se creèt la figura del “paer”, encargat de velhar per l’òrdre a las vilas jos jurisdiccion dirècta de la monarquia. Posterioras reünions en divèrsas vilas catalanas, mantenguèron lo modèl e en la reünion convocada pel rei Jacme I, en Barcelona l’an 1228, se proclamèt nauament la “Patz del Rei”, necessària per iniciar los projèctes expansionistas territorials del monarca dins territòri valencian e aencara en Malhorca.

Ja pendent la fin del reialme del rei Jaume e sustot de lo sieu filh Pere II, a fins del sègle XIII, las Constitucions de Pau e Trèva comencèron a pèrdre preséncia e importància, a causa de l’aparicion de nòvas constitucions e figuras juridicas, necessàrias per bastir juridicament l’estat que progressivament se configurava. Mas la “Patz e Trèva” formèt encara part de las Constitucions de Catalonha, que foguèron en vigor fins a la pèrda de sobeiranetat del Principat l’an 1714 amb la Guèrra de Succession de la Corona Hispanica e la posteriora anullacion de las Constitucions Catalanas e l’aplicacion de la nòva legislacion del Decrèt de Nòva Planta de l’an 1716.

Fòrça sègles après, l’an 1971, lo violoncelista catalan Pau Casals faguèt referéncia davant l’Assemblada de las Nacions Unidas a la “Patz e Trèva”, en remembrant qu’a Catalonha s’a parlat dobertament de patz, dempuèi d’un alunhat 1027 al prat de Toluges, en Rosselhon.