LOS OCCITANS EN TÈRRAS DE L’ÈBRE

Christian Andreu.- La diferencia fonetica dialectala entre lo nomenat catalan oriental e lo catalan occidental es plan soslinhada. D’efièch lo dialècte catalan situat mai a l’oèst de Catalonha sorgís dempuèi las vals pus prigondas e isoladas del Pirenèu catalan e occitan – cal pas desmembrar que ailà i a la Val d’Aran occitana – e arriba fins a la frontièra pus meridionala d’aquela nacion e encara mai enlà, car contunha a travèrs de tèrras valencianas. Un còp soslinhada la diferéncia dialectala òm pòt se demanar tanben l’origina de la meteissa.

Un trabalh publicat per Núria Pacheco Catalan al II Congrés d’Estudis de l’Antiquitat e l’Edat Medievala ne poiriá prepausar una possibla causa; i aguèron de centenars de colons occitans en Tèrras de l’Èbre e tanben lheidatanas e aquò, malgrat que l’istoriana o restaca pas filologicament, pr’amor que l’estudi es sonque de recerca istorica, tanplan poiriá balhar qualcunes senhals positius sus aquelas diferéncias dialectalas.

Per ansin, l’estudi  “Occitans en Tèrras de l’Èbre (sègle XIIen) : los colons tolosans” de Pacheco Catalán confirmèt la bona epòca que visquèron las armadas catalanas e lors aliats en aquel sègle pr’amor de la conquista de Balaguer ja en 1105, e puèi de Tortosa e Lhèida en 1148 e 1149. La conquista d’aquelas vilas musulmanas auriá coma basa intellectuala divèrses tèxtes papals d’Eugèni IIIen e Bernat de Claravals que fan referéncia a l”expurcitia paganorum”, çò es la desaparicion de totas aquelas populacions paganas (pas crestianas) dels nòus territòris conquistats per reialmes europèus crestians.

Amb aquela basa, lo Comte d’Urgelh, lo Comte de Barcelona e lo rei d’Aragon, amassa amb d’armadas de divèrses aliats europèus amics, poguèron conquistar, primièr Balaguer, e puèi Tortosa e Lhèida. Mas un prètzfach brica conegut fins ara foguèt que balhèron de tèrras a totes aqueles qu’avián participat en aquelas conquistas. E, per o far efectiu calguèt que los colons – çò es aqueles enviats per los aliats – demorèssen en aquelas vilas e vilatges per assegurar tanplan una nòva populacion crestiana que poguèsse arrestar possiblas atacas musulmanas posterioras.

Una colonizacion prigonda

Segon l’estudi de Pacheco Catalán, lo procés entraïnèt “la naissença d’una nòva societat feudala basada en la creacion de domenis senhorials a mai d’un tipe nòu de relacions de la populacion del luòc per aténher la tòca finala de poder recebre plan los sòs que volián los nous senhors feudals de l’airal”.

Per confirmar aquel prètzfach la cercaira Pacheco Catalán estudièt plusors tèxtes escriches contemporanèus que confirman lo títol de propietari als nòus colons e la sieuna posterior venda a mai de l’origina lingüistica, geografica e culturala d’aqueles nòus colons. E semblariá que, malgrat que tanben i aguèron colons d’autres luòcs d’Euròpa, coma flamencs, angleses, franceses e genoveses, a mai de catalans – mai que mai de tèrras de Catalonha centrala e de Girona -, una granda part d’aquela armada de nòus colons causiguèt demorar per totjorn en çò qu’uèi son Tèrras de l’Èbre, e aguèron coma origina tèrras occitanas.

Aital, segon Pacheco Catalán, i a aumens 150 colons amb una origina occitana confirmats, çò que pòt èsser considerat coma plan significatiu a l’epòca. Tanben son estadas identificadas las vilas d’origina, mai que mai de Niça, Marselha, Nimes, Montpelhièr, Tolosa, Pau, Bordèus e la còsta gascona atlantica, a mai del Lemosin. D’autres colons encara serián arribats a Tortosa amb d’armadas aliadas del Comte de Barcelona Ramon Berenguièr IVen dempuèi  París, Lion o Grenòble, Flandra e lo sud anglés.

Lo cas de noms coma Bertrand, Pèire, Bernat, Isald, Arnald, Ulric, Guilhèm, Sanç e Pèire Bertrand, totes eles amb lo patronimi de Tolosa confirmarián sonque a travèrs de l’origina geografica d’aquelas personas una important preséncia lengadociana en la vila de Tortosa pendent d’annadas posterioras a la siá conquista. Mas que tanben n’i a desenas amb lo gentilici gascon qu’entraïnariá una origina gascona e bearnesa e tanben lemosina o provençala. E l’exemple dels colons tolosans seriá sonque un mai entre centenars de colons de tèrras lingüisticas culturalas occitanas.

La lista de vilas e vilatges occitans d’origina d’aquels nous colons que comencèron a viure en Tortosa confirmats per l’istoriana catalana es longa: de Caors, de Gabaldan, de Morlans, de Bordèus, de Gasconha (reconeguts pel gentilici gasc-), de Carcassona, de Narbona, de Provença e d’Arle, de Valença, d’Aurilhac, de Balhac e de Limotges, a mai d’autres toponimes que confirmarián una forta preséncia occitana crestiana dins la nòva populacion europèa – car tanben foguèron trobats d’importants nuclèus de franceses, flamencs, genoveses e angleses – a l’ora de colonizar las nòvas tèrras conquistadas per l’armada catalana e lors aliats.

Per Pacheco Catalán doncas, “los occitans serián arribats a aquelas nòvas tèrras crestianas pr’amor que ja demoravan en de luòcs vesins de Catalonha, per la proximitat culturala e lingüistica, amb de ligams feudals e tanben una fè tras que catolica”.  Caliá, se òm podiá, començar una nòva vida en aquelas tèrras raubadas fasiá pas gaire als musulmans, e sonque caliá reconéisser la soberaneïtat del Comte de Barcelona sus las meteissas. E aquò es çò que faguèron aqueles colons occitans en tot arribar a Tèrras de l’Èbre al sègle XIIen, car donèron un sostèn fòrt a la colonizacion crestiana de la region.

D’aicí a sospechar que las diferéncias dialectalas foneticas singularas entre lo catalan parlat ailà e lo catalan occidental ne poirián èsser una possible conseqüéncia es un camin cuèrt. Mas aquela es pas la tesi istorica de la cercaira catalana e, per poder o demostrar, benlèu cal realizar mai prigondament un estudi sus aquelas diferéncias dialectalas plan singularas. Quand i a pas d’espròvas istoricas o filologicas demostradas la soleta causa que se pòt far es aver un vejaire e pro mas tanben se pòt demanar a la comunautat scientifica se aquò poirá èsser, fin finala, aital o pas. Car almens i auriá una tras que possibla causa en la colonizacion medievala occitana de Tèrras de l’Èbre.