UN ESTAT NOMENAT ANDÒRRA
CAM.- En setembre de 1278 lo comte de Fois, d’un costat, e l’evèsque d’Urgèl de l’autre, signèron çò que puèi seriá conegut istoricament coma lo primièr pareatge d’Andòrra. L’acòrd afirmava la soberaneitat comuna d’aqueles dos senhors feodals sus la val d’Andòrra. Foguèt pas sonque un acòrd medieval, pr’amor qu’es demorat fins a uèi lo jorn. Encara en l’an 1993, amassa amb la signatura de la Constitucion d’Andòrra, confirmava lo coprincipat andorran entre l’evescat d’Urgèl e lo president de la republica francesa.
Un segond pariatge foguèt signat en l’an 1288. Ambedús tractats èran dus paches sus la soberaneitat andorrana : d’un costat l’evescat d’Urgèl e de l’autre la presidéncia francesa. Lo primièr pareatge andorran foguèt signat pel comte de Fois, Rogièr Bernat IIIn, e l’evèsque d’Urgèl, Père d’Urtx. E lo segond pariatge confirmava mai encara çò signat en 1278.
Plan abans, en l’an 843 l’emperaire carolingi Carles lo Calvet confirmava la soberaneitat d’Andòrra e d’autres territòris al comte d’Urgèl. En 988 lo comte barcelonin Borrell IIn balhava Andòrra al comtat d’Urgèl.
Dempuèi aquel moment l’evèsque d’Urgèl venguèt lo senhor feodal andorran e aquò provoquèt divèrsas guèrras entre aquel evescat e lo comtat de Fois, que finirián pas fins l’an 1278 amb lo tractat de patz de 1278, tanben conegut coma primièr pariatge d’Andòrra. Totun, cèrts temas demorèron pas clars e calguèt encara signar un segond tractat en 1288. La paraula pariatge vòl dire acòrd entre un senhor feodal civil e un autre qu’aperten a la glèisa catolica.
La naissença d’Andòrra
L’acòrd de 1278 confirmava que la justícia en Andòrra seriá balhada per ambedús senhors, amassa, a travèrs de dos consòls, que i auriá una palha o impost, coneguda amb lo nòm de quèstia, e que seriá pagada un an a l’evèsque e l’autre al comte de Fois. E que los andorrans podián causir ont anar – quina armada -, mas aqueles òmes podián pas anar a la guèrra los unes contra los autres jamai.
Segon plusors istorians contemporanèus, lo primièr Pareatge d’Andòrra de 1278 pòt èsser considerat coma lo moment que nasquèt aquel estat. L’acòrd foguèt demanat, entre d’autres, pel meteis sobeiran catalan Pèire IInd, que voliá pas pus cap mai revòlta nimai de guèrra entre aqueles dos senhors feodals. E pr’açò foguèt confirmat que los andorrans podián jamai luchar los unes contra los autres.
Val pas dire qu’aquela cosoberaneitat cambièt plan al long del sègles. Al sègle XIVn lo comtat de Fois s’amassèt al comtat de Bearn, que demorèt independent fins a l’envasion francesa de 1620. Dempuèi alara lo cosenhor feodal d’Andòrra venguèt lo rei de França e, après la revolucion francesa de 1789 lo president de la republica.
Lo Primièr Pareatge d’Andòrra foguèt escrich per Arnau de la Vall-Llebrera, de Lhèida, en latin, e signat en Agramunt (Catalonha) Lo tractat a 11 articles e quatre parlan dirèctament d’Andòrra. Lo document es demorat legislativament valid fins uèi lo jorn malgrat que cèrts articles son pas pus legals del biais que foguèron escriches e signats. E, malgrat que los andorrans poguèron pas res dire sus aquel tractat foguèt un document istoric qu’entraïnèt dirèctament la naissença d’un nòu país en Euròpa medievala : Andòrra.
