LO TÈXT ESCRICH EN CATALAN MAI ANCIAN ES ARA DE L’AN 1060

CAM.-Fins ara lo tèxt mai ancian conegut e confirmat de la lenga catalana èra de l’epòca medievala, mai que mai d’aperaquí la fin del sègle XIIn ; lo conegut libre de las Homilies d’Organyà. Pasmens, de cercaires de l’Universitat de Barcelona (UAB) poguèron confirmar que i a un tèxt mai ancian encara, lo nomenat Libre dels Jutges, escrich entre los ans 1060 e 1080. Los cercaires tanben podèron identificar los 30 primièrs òmes e 3 femnas restacats amb aquela lenga.

Per ansin, los cercaires de l’UAB, Jesús Alturo e Tània Alaix  confirmèron que lo catalan èra plan parlat mai abans d’aquelas datas. Per confirmar la descobèrta publiquèron un libre scientific, Lletres que parlan (Letras que parlan) en tot situar l’origina d’aquesta lenga un pauc abans. En mai d’aquò, tanben poderòn identificar Alba de Vic coma la primièra persona restacada amb aquela lenga mediterranèa.

Alba de Vic foguèt la primièra femna coneguda que recebèt un diploma escrich en catalan ; lo diploma es del 16 d’abril de l’an 1044. Tanben identifiquèron Riquell de Sant Joan de Ripoll  coma la primièra legeire d’un libre daissat per aquel monastèri, l’an 957. La primièra femna que signèt un document escrich en catalan es Guidenell, l’an 1020.

Segon aqueles cercaires çò de nòu es que lo libre mai ancian escrich sonque en catalan es lo Liber iudicum o Libre dels Jutges, uèi a la Seu d’Urgèl. Lo libre foguèt copiat entre las annadas 1060 e 1080, çò es gaireben un sègle abans de las Homilies d’Organyà. Los cercaires tanben identifiquèron l’escrivan de las Homilies; Traver Radolf, un religiós de Santa Maria d’Organyà que, a mai, escriguèt de libres pendent 18 ans, maugrat qu’en latin.

Segon Alturo e Alaix, Radolf foguèt una persona amb una granda educacion çò que fa confirmar que los primièrs tèxtes escriches en catalan foguèron escriches aital amb coneissença e pas pr’amor qu’òm coneissiá pas pus cossí escriure en latin, cossí èra estat dich fins ara. A mai d’aquò, confirman que se lo catalan foguèt usat de biais volontari es pas pr’amor que lo latin èra pas pus util a l’ora de far de juraments, car n’i a plan posteriors que foguèron realizats en lenga latina.

Mai de 100 ans abans

Lo Libre dels Jutges es la còpia d’una revirada de cèrtas leis visigòtas que i aviá en Catalonha dempuèi l’an 780. Lo pergamin es un pauc brutlat e segon los cercaires aquò a coma origina un fuòc que i aguèt l’an 1090 a Santa Maria d’Organyà. Per ansin, lo libre de las Homilies d’Organyà seriá lo segond libre pus ancian de la literatura catalana, e foguèt copiat aperaquí l’an 1220. De la meteisa epòca es una segonda còpia del Libre dels Jutges que i a uèi en Montserrat. Ambedús libres foguèron escriches per òrdre del jutge de Barcelona Ponç Bonfill i Marc.

La descobèrta de la data primièra de l’escritura del Libre dels Jutges que demòra a la Seu d’Urgèl, es segon los cercaires, plan reala, pr’amor que s’i parla de cèrts « mancusos » una monèda usada pendent la fin del sègle Xn e fins al sègle XIn. Lo libre es una revirada parciala de cèrtas accions juridicas jornalièras coma lo testament.

Alturo e Alaix prepausan tanben que l’origina de la lenga catalana es pas del sègle VIIn, cossí èra estat dich de biais oficial fins ara. Per aqueles cercaires, l’origina reala de la lenga catalana, cal situar-la plan abans, al sègle IVn. « Seneca visquèt al sègle Ir e plorava plan pr’amor que lo latin parlat en carrièras pendent la siá epòca èra plan diferent del latin escrich, çò apondèron los cercaires catalans. Aquò vòl dire qu’aquel latin de carrièras foguèt la vertadièra origina del catalan e tanben d’autras lengas romanicas ».

A mai d’aquò, tanben i a d’autras pròvas escrichas ; Sant Pacian, evesque de Barcelona e que visquèt al sègle IVn, escriguèt de còps de paraulas plan catalanas coma « si te place » (expression catalana per dire se te platz), « subinde » (sovent) e « ceruulus » «(cèrvi). Pasmens, seriá pas fins al sègle XIn que lo catalan comencèt a èsser escrich d’un biais general, coma a Els Greuges de Guitard Isarn, de l’an 1105.

Segon los scientifics, lo catalan foguèt de mai en mai usat per la pression populara. Èra una societat de sonque un libre, la Bíblia, escricha en latin, e interpretada sonque pels religioses. Caliá pas usar d’autras lengas pr’amor que la majoritat d’abitants sabián pas escriure nimai legir. « Quora èra escrich un document èra escrich en latin e puèi revirat de biais oral. Mas arribèt un moment qu’o poguèron pas pus far, çò afirmèron los cercaires de l’UAB ».