L’OCCITAN CISPIRENENC

CAM.- L’occitan cispirenenc, tanplan conegut coma transppirenenc,  foguèt l’occitan parlat en qualcunas regions al sud de las montanhas pirenencas pendent l’edat medievala. Aital, s’espandiguèt al costat d’autras lengas medievalas coma lo navarroaragonés e lo basco en cèrts airals dels reialmes d’Aragon e de Navarra, pròches a Occitània. Se ben foguèt parlat mai que mai per de parlaires nadius d’occitan migrats a la peninsula iberica, de comerçants e artisans nadius d’aquelas regions tanben l’aurián usat coma lingua franca al torn del camin de Sant Jacme.

Per ansin, e malgrat que foguèt parlat per una majoritat de pelegrins tanben foguèt parlat coma lenga mairala per plusors occitans que causiguèron abandonar lor país mairal e se n’anar a viure a de nòvas tèrras, fasiá pauc gaire conquistadas als musulmans. Pr’amor que es coneguda la fauta de populacion en fòrça airals crestinas nòus, dempuèi Catalonha fins a Navarra, totjorn, païses vesins dels occitans.

Aquela nòva populacion migrada d’occitans en de tèrras ibericas s’espandiguèt dempuèi las zònas pus montanhosas pirenencas fins a gaireben la val del flume Èbre e encara en las montanhas del nomenat Sistèma Iberic. E mantenguèron lor lenga mairala pr’amor qu’èra una lenga romanica, coma d’autras d’aqueles airals e pr’amor que l’intercompreneson èra plan nauta. E doncas i aviá pas gaire problèma a l’ora d’usar l’occitan al costat d’autras lengas romanicas coma l’aragonés, lo navarroaragonés o encara la lenga mossaràbia, parlada per la populacion nativa jos domeni musulman.

Un episòdi lingüistic que demorèt de sègles

Foguèt aital que l’occitan cispirenenc demorèt pendent sègles al costat d’autras lengas regionalas. En de vilas coma Jaca, en Aragon, aquel tipe d’occitan foguèt parlat, segon recents estudis, fins a la fin del sègle XIIIn, o encara començament del sègle XIVn. En d’autras vilas coma Estela o Pampalona encara demorèt fins a la fin de l’edat medievala, mai que mai, fins al sègle XVIn.

La documentacion escricha demorada fins a uèi confirma l’usatge d’aquel dialècte occitan per de trobadors nadius mas tanben per cèrts documents oficials coma los Establiments de Jaca o encara qualcunes fors legislatius. De soslinhar l’importància de mantuns d’aqueles documents, coma los Establiments de la Vila de Jaca, escriches totalament en occitan amb de caracteristicas particularas gasconas,  que foguèt utilizada per tota la populacion d’aquela vila, çò que vòl dire qu’una majoritat dels abitants d’aquela vila èra d’origina occitana a l’epòca, se que non, seriá pas estada escricha en occitan transpirenenc. La lenga d’aquel tipe de documents es, sens dobte, occitan medieval.

Segon aquò, uèi i a fòrça cercaires que confirman la preséncia de fòrça occitanismes gascons en de lengas coma l’aragonés, un dialècte plan pròche de la frontièra politica e fisica que dessepara, encara uèi ambedoas lengas. Totun, uèi pòt èsser considerada coma una lenga escandilhada dins lo sud pirenenc, e que sonque es demorada en Gasconha.

Los parlaires d’occitan transpirenenc èran coneguts a l’epòca amb lo nòm de francos, pr’amor que la sieuna origina èra lo Reialme de França. Pasmens, aquela paraula tanben aviá un sens de libertat pr’amor de cèrtas cartas e documents legislatius de las vilas que s’organizèron al torn d’aqueles abitants e aquela lenga, car gaudiguèron de cèrts privilegis que d’autras vilas e regions avián pas : èran de vilas francas.

Totun, los luòcs mai luenhs parlèron un occitan mai desparièr benlèu pr’amor que demorèron isolats de la sieuna Occitània mairala. Aprene d’autras lengas en aqueles airals demorèt plan aisit per aqueles occitans car l’aragonés, lo navarroaragonés o encara la lenga mossaràbia èran aisidas d’aprene e perdèron, pauc a cha pauc, lor lenga mairala e venguèron de parlaires de las autras lengas amb lo temps.

I a cap dobte sus la preséncia d’aqueles occitans en de tèrras ibericas. Documents medievals coma l’aragonesa Cronica de los Estados Peninsulares ditz : « Antes que fues rey Ariesta facia sus cavalgadas cerca de Iacca et con el sus companyeros, que eran la maor partida gascons, que poblaron Iacca e que despues aca fablan a semblante de gascons… »

Per ansin, se pòt dire plan que, a mai de cèrtas lengas localas e regionalas, divèrsas regions peninsulas ibericas parlèron al long de tota l’edat medievala tanben de lengas pas pròprias, coma l’occitan (mai que mai lo gascon) e que lor influéncia demorèt nauta entre de lengas encara uèi parladas coma l’aragonés o encara lo catalan. Un fenomèn que demòstra la granda diversitat lingüistica parlada al nòrd peninsular e qu’encara demòra uèi lo jorn, malgrat qu’aquel tipe d’occitan patiguèsse l’extincion sociala pendent la fin de l’edat medievala.