LO JUDEOOCCITAN

CAM.- Los cercaires a nivèl internacional son mai d’acòrd a l’ora de reconéisser que i aguèt una lenga parlada per la comunautat josieva occitana que non pas sus una lenga judeocatalana. Es lo shuadit, tanben conegut coma judeoprovençal o judeooccitan, un dialècte de la lenga d’òc que seriá estat classificat tanben coma un sosdialècte del provençal e, mai que mai, de l’occitan parlat per aquela comunautat al Comtat Venaicin.

La diferéncia màger que i a entre aquelas doas lengas parladas per d’occitans e catalans a l’edat medievala es que lo judeoocitan es estat confirmat pels istorians amb de documents dempuèi lo sègle XIn, del còp que l’autre daissèt pas cap referéncia escrita. A mai d’aquò, la vida del judeooccitan tanben foguèt longa, plan longa, pr’amor que depassèt l’epòca medievala e arribèt fins al sègle XXn. D’efièch, òm considèra qu’Armand Lunèl, mòrt en l’an 1977 ne foguèt lo darrièr parlaire.

Un dialècte occitan complèx

Per mantuns cercaires lo shuadit foguèt un dialècte de l’occitan parlat pels josieus. Aital, aguèt una basa provençala en tot i barrejar de paraulas en ebrieu, malgrat que de biais limitat. La morfologia del shuadit, d’un autre costat, foguèt 10%% provençala. Benlèu la caracteristica pus importanta del judeooccitan foguèt la sieuna fonetica, plan tipica. Per ansin, la fonetica particulara afectava de paraulas ebrieas mas tanben las autras, en dialècte provençal.

Lo shuadit aguèt doncas de traches plan particulars e doncas, coma d’autras lengas parladas pels josieus a l’edat medieval, dont lo judèocatalan, lo judeoespanhòl o encara lo judeoalemand (tanben conegut coma jiddisch). Los premièrs documentes escriches en aquel dialècte son del sègle XVIn. Lo Comtat Venaicin foguèt annexat per França just abans de la Revolucion Francesa e la populacion josieva patiguèt la diaspòra e lo declin del judeoprovençal. Tres personas encara lo parlavan al sègle XXn; l’escrivan provençal Armand Lunel, Blanca Mossé e Madame Amado. Foguèt lo sieu filh, Pèire Amado, que balhèt d’importantas informacions a la sciéncia sus aquela lenga encara en l’an 1981.

Lo shuadit foguèt escrich amb alfabèt latin e la majoritat de tèxtes ebrieus foguèron religioses. De soslinhar l’òbra LIS OBROS en provençal o cançons ancianas, escrichas en judeoprovençal mas tanben en ebrieu. Demorèt plan mai encara al Comtat Venaicin, proprietat papala fins a l’an 1790, pr’amor que foguèt pas territòri francés fins a aquela annada, car los josieus patiguèron l’expulsion oficiala de França en l’an 1501.

Pasmens, la discussion istorica susl primièrs tèxtes en shuadit encara es dubèrta; l’escòla istorica francesa afirma que los primièrs documents foguèron escriches per Isaac ben Abba entre los ans 1170 e 1193. Tanben i auriá un pòema sus la reina Esther medieval, mas pas totes los istorians a nivèl internacionl i son d’acòrd, en tot afirmar que lo primièr text shuadit es de la fin de l’epòca medievala, del sègle XVIn.

Qualgunas ipotèsis afirman qu’es l’evolucion del latin parlat pels josieus a la província romana de Narbonesa dempuèi l’epòca romana e d’autras encara que foguèt una lenga desvolopada per de josieus de l’Escòla de Narbona coma Abraham ibn Ezra, Moïse o David Kimhi al sègle XIIn. Cossí que siá, demorèt parlat al long de tota l’edat medievala e foguèt plan comprés pels occitans crestians del país fins a la sieuna fin, al sègle XXn.