LO NORTUMBRIAN
CAM.- Lo nortumbrian, malgrat qu’uèi es considerat sonque coma un dialècte septentrional de l’anglés medieval parlat al reialme de Nortumbria, poiriá tanben èsser classificat coma una lenga desparièra, pr’amor que i aviá pas cap nivèl de compreneson entre los nortumbrians e los abitants d’altres reialmes angleses com Mercia, Kent o o encara Anglatèrra de l’Oèst.
Per ansin, lo nortumbrian foguèt parlat a la region d’Humber, uèi en territòri anglés, mas tanben arribèt fins al Firth of Forth, a l’actualitat dins Escòcia. La lingüistica actuala confirma que lo nortumbrian foguèt plan influït per d’autras lengas medievalas, dont lo danés e lo norvegian medieval.
Los tèxtes mai ancians uèi encara vius de nortumbrian foguèron escriches al sègle VII. Son L’imne de Caedmon e tanben, un pauc pus tard, la Cançon de la Mòrt de Beda, del sègle VIII. Totun, e malgrat se conéisser que d’autres vèrses del poèta Caedmon tanplan foguèron escriches en nortumbrian, son pas demorats fins a uèi lo jorn. En mai d’aquò, tanben podèm trapar uèi de frasas escrichas en nortumbrian a las celèbras Runas de la Crotz de Ruthwell, a mai de d’autras cançons (pas gaire) d’aquela epòca.
L’arribada vikinga
Quora los vikings arribèron e demorèron en Nortumbria, lo nortumbrian patiguèt una desseparacion lingüistica demest lo nòrd e lo sud. Aital, al sud del flume Tess se desvolopèt lo nortumbrian meridional e al nòrd d’aquel flume, lo nortumbrian septentrional. Lo nortumbrian meridional, pasmens, demorèt coma lo dialècte pus malaisit de comprene per los angleses dels reialmes del sud car patiguèt mai d’influéncias lingüisticas exterioras.
Lo nortumbrian meridional patiguèt una influéncia màger del norvegian ancian e lo nortumbrian septentrional demorèt amb de vielhas paraulas, desaparegudas als autres reialmes del sud. Uèi se pensa que la lenga Scots e tanben l’Scots de l’Ulster irlandés son de lengas qu’evolucionèron d’una basa nortumbriana. Tanben los dialèctes actuals angleses del nortumbrian, lo cumbrian e de Yorkshire a mai del dialècte anglés del nòrd de Lancashire ne serián tanben descendents.
Segon los cercaires, l’anglés d’aquela epòca es dividit en fins a tres dialèctes mai al costat del nortumbrian ; lo mercian, lo dialècte de Kent e lo saxon occidental. Justament lo nortumbrian foguèt parlat al reialme de Nortumbria dempuèi lo flume Humber (uèi situat a la frontièra demest Escòcia e Anglatèrra e fins al fluem Mersey (uèi la Tèrras Bassas escocesas). Lo nortumbrian foguèt plan desparièr dels autres dialèctes angleses, mai que mai del saxon occidental (l’anglés parlat uèi se desvolopèt del mercian).
L’istòria confirma que los angles arribèron a Nortumbria al sègle VI amb la sieuna lenga, l’Englisc e la robèron fins a Escòcia. Aquela lenga influïguèt plan lo nortumbrian e benlèu pr’açò foguèt la lenga usada pel poèta Caedmon a l’ora d’escriure lo sieu Imne demest las annadas 658 e 680. Pas gaire après foguèron escriches (aperaquí l’an 700) divèrses tèxtes per Beda, tanben en nortumbrian.
Tanben es considerada nortumbriana la lenga usada per escriure la Cançon de Lindisfarne de l’an 900, las runas de la Cançon de Rood e la Cançon de la Crotz de Ruthwell, de l’an 750. Quora los daneses conquistèron Nortumbria entre las annadas 867 e 883, lo nortumbrian venguèt plan influït per de lengas escandinavas e mai malaisit encara de comprene pels autres angleses.
Puèi, la region anglesa de Lothian foguèt envasida pel rei escocés Kenneth III e malgrat que los escoceses alavetz èran parlaires de gaelic, lo nortumbrian demorèt coma la lenga parlada al luòc amb lo nòm d’Inglis. Quora lo sud d’aquela region tornèt a venir anglés, la lenga parlada ailà foguèt coneguda amb lo nòm d’Scottis o Scots.
Encara al sègle XIII, l’autor de l’òbra Cursor Mundi demanava que plusors escriches meridionals angleses foguèssen revirats al nortumbrian, pr’amor que los abitants de Nortumbria podián pas res comprene. En 1364 Ralph Higden descriguèt lo nortumbrian coma una lenga que los angleses del sud an fòrça problèmas de compreneson e que, pr’amor d’aquò, deuriá èsser la lenga d’una autra nacion.
La polemica lingüistica contunhava encara en 1440, pr’amor que los nortumbrians èran considerats al sud coma d’estrangièrs pr’amor de la siuena lenga. Dempuèi lo sègle XIV l’Scots meridional venguèt la lenga del sud escocés (franc Galloway ont èra parlat lo gaelic escocés) e lo nortumbrian comencèt a semblar mai e mai anglés. D’efièch, lo nortumbrian comencèt a venir un dialècte anglés mai clar pels angleses sonque dempuèi lo sègle XVI.
Al sud, las paraulas, accent e biais de parlar dels nortumbrians foguèron consideradas coma fautas d’elegància e plan incorrèctas. La centralizacion patida per tot Anglatèrra de mai en mai viva e situada a Londres, entraïnèt tanben que los dialèctes meridionals venguèssen los pus usats. Malgrat tot, lo nortumbrian contunhèt d’èsser utilizat fins al sègle XX. Uèi lo jorn es a mand de patir l’escantiment pr’amor que los nortumbrians utilizan de mai en mai l’anglés estandard.
