LO PORTUGUÉS MEDIEVAL
CAM.- Parlar uèi del portugués medieval es parlar de la lenga galega e portuguesa parlada als territòris de çò qu’uèi es Galicia e Portugal a mai d’autras regions pròchas. Aquesta lenga es uèi encara discutida per la comunautat scientifica. La majoritat dels cercaires afirman qu’es la meteissa. Totun, encara i a uèi de cercaires que vòlon la desseparar en doas lengas plan pròchas, malgrat lo nivèl de compreneson total dels parlaires de galician e de portugués.
Se aquò es aital pr’amor de cèrtas diferéncias lexicas, se debanava pas çò de meteis pendent l’edat medievala, quand aquelas lengas o aquela lenga èran tan pròchas que pas dengun podiá pas las desseparar per de rasons scientificas nimai politicas. Cossí que siá, portugués e galician uèi, coma abans, forman part del meteis sistèma lingüistic.
A l’edat medievala, lo portugués aucupava tota la part pus ocidentala de la peninsula iberica e pendent la fin d’aquela epòca ja comencèron a venir mai clars dos grands dialèctes ; lo septentrional o galician e lo portugués o meridional. Mas tanben foguèt parlada en divèrsas regions d’Astúrias, lo parçan leonés del Bierzo, en Portelas, en Xalima, Alcantara, Olivença e Barrancos, territòris que, uèi, apertenon pas a Galicia o Portugal, çò que confirma un espandiment de la lenga mai enlà de las frontièras actualas.
Lo portugués o galician-portugués doncas pòt èsser considerat coma la lenga ancestrala de las lenguas actualas conegudas amb lo nòm de lengas galaico-portuguesas.Tanben foguèt una lenga romanica plan usada per de trobaires als reialmes de Portugal, Galicia e Leon mas tanben mai enlà, car foguèt plan usada a la còrt de Castelha.
L’origina d’aquela lenga medievala se situa en la region de l’epòca antica coneguda coma Galaecia e uèi los cercaires afirman qu’es l’evolucion naturala del latin popular dempuèi lo sègle II. Segon la majoritat de cercaires lo portugués ja èra una lenga pròpria al sègle VIII.
Per ansin, un dels documents medievals pus ancians de portugués es la Carta de la Fundacion de la Glèisa de Lardosa, de l’an 882 ont se pòdon trapar ja qualcunas formas plan singularas. Pels cercaires lo portugués naissèt entre los ans1 170 e 1220 e aital o demòstran cèrts tèxtes amb de paraulas o frasas portuguesas dins un escrich en latin.
Totun, lo Testament d’Anfós II (1185-1223), rei de Portugal, tanben poiriá èsser considerat coma lo tèxt escrich en portugués mai ancian, car usèt una lenga diferenta e singulara, totalament diferenta de las autras, mai encara del latin. Anfós II escriguèt lo testament en 1214, e en 2014 Portugal volguèt remembrar lo uechen sègle de la naissença del portugués. Un dels autres documentes escriches pus antics foguèt la Carta de Donacion a la Glèisa de Sozello (870), e la cançon “Ora faz host’o senhor de Navarra“, d’abans de l’an 1200.
D’efièch, la polemica al torn del portugués medieval tanben es nauta, pr’amor que se considèra que, fins al sègle XVI la lenga èra galiciana-portuguésa e que sonque dempuèi l’arribada de la primièra gramatica portuguesa modèrna (1536) es quand òm pòt parlar sonque de portugués.
D’autres documents referents a la lenga galiciana-portuguesa medievals serián lo Pache demest los Frairs Pais (1175) o la Notícia de Torto (1211). Pasmens, encara i a de cercaires que tanben defensan qu’aquela lenga foguèt encara una mescla de latin e de portugués e pas encara un portugués pròpri e diferent. Un dels cercaires qu’aquò pensa es Ramón Lorenzo.
D’un autre costat, lo portugués foguèt la lenga usada per lo govèrn e l’administracion medievalas dels reialmes de Galicia e Portugal e tanben una lenga de cultura als reialmes de Leon e Castelha. Un rei de Castilha, Anfós X escriguèt o mailèu ordonèt escriure l’amassada de cançons plan celèbra Cantigas de Santa Maria en lenga galiciana-portuguesa. Uèi i a encara fòrça cercaires de l’edat medievala que considèran aquela lenga coma la segonda lenga la pus importanta d’Euròpa après l’occitan pr’amor de la siá literatura.
Aital, qualcunes dels tèxtes medievals pus importants escriches en portugués son d’amassadas de cançons de la Biblioteca Nacionala, d’Ajuda, e de Santa Maria. L’epòca dels trobadors portugueses e galicians comencèt en Portugal aperaquí pendent la fin del sègle XII e arribèt fins a mejan sègle XIV. Es considerat coma lo primièr estil literàri portugués e sens aquel arribarián pas puèi d’autres.
Las cantigas son de cançons que pòdon èsser desseparadas en de cançons d’amor, d’amistat e per se trufar dels altres. Foguèt un movement literàri occitan que s’espandiguèt per tota Euròpa. La sieuna arribada e desvolopament a Portugal a fins a quatre teorias per l’explicar : los aràbis aurián estat lo fondament dels trobaires, d’autres creson que se desvolopèt pr’amor del pòble, d’autres encara, pensan que nasquèt de la literatura latina medievala. Fin finala, qualcunes expèrts opinan qu’aguèt la literatura latina medievala coma sòrça principala. Mas cap d’aquelas teorias es estada demostrada scientificament uèi lo jorn.
La cançon trobadoresca portuguesa pus anciana es l’”Ora faz host’o senhor de Navarra“, del trovador portugués João Soares de Paiva, escricha aperaquí l’an 1200. Amb aquesta cançon òm considèra que nais e se desvolopa la Poesia lirica medievala galiciana e portuguesa.
Un dels darrièrs tèxtes de trobadors en lenga portuguesa foguèt lo testament del Comte Pèire Anfós de Barcelos, escrich en l’an 1350, trobaire e filh de trobador. De remembrar que los trobadors foguèron de pòetas qu’escrivián de poesias amb de musica per èsser cantadas. Los trobadors èran de nòbles. Los cantaires de poesia popular èran los joglars.
Val pas dire qu’aquelas cançons foguèron primièr cantadas e puèi escrichas. L’amassada de divèrsas d’aquelas foguèron, en portugués, los celèbres Cancioneiros. Uèi ne demòran tres ; lo d’Ajuda, lo del vatican e lo de la Biblioteca Nacionala Portuguesa a mai de las Cantigas del rei de Leon e Castelha Anfós X. En aquela epòca tanben i a qualcunes tèxtes pas poetics en portugués coma la Cronica de Rui de Pina, la de Fernão Lopes e la de Gomes Eanes de Zurara a mai de divères romans de cavalariá.
Dins d’aquel genre qualcunas de las cançons pus famosas d’aquela epòca foguèron las cantigas o cançons d’amor, ont lo cavalièr ven enamorat d’una dauna mas pòt pas la ganhar. Lo cavalièr patís aquel amor e la dauna estima jamai lo cavalièr. En portugués senhor e pastor an pas de femenin e son tipicas de la lenga portuguesa. Lo cavalièr doncas aima lo senhor, un prètzach uèi estonant.
Qualcunas de las cantigas pus celèbras foguèron las cantigas de Meestria, las cantigas de Tensao, las cantigas de Pastorela o encara las cantigas de Plang (planh). L’influéncia occitana es plan nauta e foguèron cantadas, mai que mai, a la còrt dels nòbles.
Fin finala, quora parlam de lenga portuguesa medievala es melhor usar lo concèpte lenga galiciana-portuguesa pr’amor que fins al sègle XVI la sciéncia confirma que, malgrat qu’es la meteissa lenga, dempuèi l’an 1143, quora Portugal venguèt un nòu reialme medieval las diferéncias comencèron a créisser e mai encara dempuèi la Renaissença portuguesa del sègle XVI. E seriá melhor parlar sonque de lenga portuguesa quora l’edat medievala es ja finida.
