LO SÈRBE
CAM.- La lenga e literatura sèrbas medievalas foguèron parladas e escrichas en Serbia medievala fins aperaquí lo sègle XV. Serbia foguèt ereitièra de la cultura bizantina. Val pas dire que las primièras reviradas arribèron de libres escriches en grèc medieval al sèrbe. La majoritat foguèron de libres religioses. Tanben i aguèt un cèrt nombre de reviradas del latin. Tot aquò se desvolopèt après la creacion de l’alfabet eslau dels monges Ciril e Metòdi. Mas pas abans.
I trapam de generes posteriors coma d’agiografias, o d’imnes, de pròsa mas tanben de retorica e de poesia. Pasmens, l’escrich pus ancian en sèrbe es lo Codex Marianus, del sègle XI. Escrich en sèrbe medieval. Tanben es plan anciana la legenda de Vladimir e Kosara, escricha a Duklja al sègle XI. Es una cançon sus lo prince Vladimir, mòrt en l’an 1016. En Bòsnia lo document pus ancian es una letra escricha per Ban Kulin de l’an 1189.
Un país crestian
Cal comprene que lo sèrbe medieval escrich sonque se desvolopèt plan un còp arribada la religion crestiana a la region e pas abans. La societat e tanben la lenga populara alavètz cambièron de biais prigond. Amb la creacion de la Glèisa Sèrba e lo trabalh de Sant Sava, la literatura sèrba comencèt lo sieu camin medieval. Puèi, al sègle XIII lo sèrbe venguèt mai estandardizat e foguèt quand se desvolopèron un sens fin de genres en lenga sèrba : de reviradas mas tanben de biografias a mai d’òbras de pròsa dont d’autres genres.
Dempuèi la creacion de la Glèisa Sèrba, Serbia volguèt dintrar en l’istòria europèa amb un estat e glèisa independents. La literatura religiosa sèrba medievala es unica al mond. I a de literatura agiografica, de libres istoriografics demanats per qualcun senhor feudal, e tanben de poesia e d’imnes. D’autors celèbres coma Domentijan e Atanasije, Grigori II de Ras, Teodosije, Lo Vielh Grigorije, e Antonije Bagaš, dont fòrça mai, ne son exèmples. Sens dublidar Danilo II (mòrt en 1337) un dels escrivans pus celèbres de la literatura sèrba medievala.
Desseparacion religiosa de Serbia
En 1370 lo govèrn de la vila de Ragusa patiguèt un trincament qu’entraïnèt tanben la desseparacion literària entre l’usatge de l’alfabet cirilic e l’alfabet latin. De monges coma Stefan Lazarevic, del Monastèri de Manasija, comencèron a revirar d’òbra escrichas en alfabet latin al cirilic. Lo sieu trabalh arribèt fins a Russia. Uèi es considerat coma paire de la renaissença culturala sèrba.
Dempuèi l’an 1459 (batalha d’Smederevo) e fins la revolucion sèrba de l’an 1804, la cultura sèrba foguèt sauvada sonque pels monastèris. I foguèron escrichas d’òbras coma la Vita suls reis sèrbes e puèi comencèron tanben dempuèi lo sègle XV a produire d’òbras impresas en sèrbe malgrat los turcs.
Per ansin, l’istòria del sèrbe medieval es plan cuèrta, car comencèt tard e finiguèt lèu, pr’amor de l’envasion turca del sègle XV. Totun,d’òbras filosoficas grègas tanben foguèron reviradas al sèrbe en aquel periòde. E l’nfluéncia del sèrbe e la literatura sèrba arribèron fins a tèrras russas e ucraïnesas. De soslinhar que lo sèrbe foguèt pas ensenhat a l’escòla dempuèi lo sègle XV e fins al sègle XVII.
Per ansin, cal parlar de las òbras pus importantas escrichas en sèrbe a l’epòca medievala : La Vida d’Stefan Nemanja (1208), la Vida de Sant Sava (1254), la Cronica dels Estudiants de 1440, e la Cronica de Karlovac de 1427. Puèi arribaràn la Vida del Despòta Stefan Lazarevic (1431), la Cronica de Koporin (1453) e la Cronica de Daceni de 1500. Sonque son anteriors lo libre Miroslavljevo jevanđelje de l’an 1186 e lo Codex Dusanov de 1349. Al sègle XIV lo sèrbo-croat venguèt lenga oficiala a la vila de ragusa aprés sègles d’enebiment.
La majoritat d’òbras escrichas en sèrbe son d’una epòca posteriora, après la renaisença culturala sèrba. E après quatre sègles de contraròtle turc. Lo sèrbe foguè tusat als monastèris sèrbes per escriure òbras d’istòria, legislativas, de teoria e de teologia, de gramatica e de filosofia. La poesia foguèt minoritària. Lo teatre mendre. La majoritat dels tèxtes medievals son religioses. Mas tanben foguèron escriches de libres sus medecina, uèi celèbres.
Per cò que tòca al sèrbocroata, una amassada de sèrbe, croat, bosnian e montenegrin, los primièrs libres foguèron escriches tanben al sègle XI. La Taula d’Humac es la pus anciana (sègle X) e la Taula de Valun es del sègle XI. D’autras òbra simportantas sèrbocraotas son la Carta de Ban Kulin de 1389, l’Evangèli de Reims de 1395, e lo primièr libre imprés en aquela lenga, lo Missale Romanum Glagolitice, de 1483.
Lo sèrbocrata foguèt concurréncia dirècta a la region del meteis sèrbe, car lo darrièr foguèt escrich en cirilic e arribèt a Russia e lo primièr en alfabet latin. Totun, cossí se debanèt amb lo sèrbe, la literatura e cultura sèrbocroatas s’arrestèron pendent sègles après l’arribada dels turcs. E i aguèt pas cap renaissença culturala en aquela lenga fins al sègle XVII.
Cossía que siá, lo sèrbe medieval foguèt una plan importanta lenga populara e d’estat abans de l’arribada dels turcs al sègle XV. Tanben o foguèt lo sèrbocroat. Lo sèrbe foguèt parlat tanben en defòra de la sieuna region actuala (Serbia) e o demòstra lo fach qu’uèi tanben es parlat en Montenegro e Bòsnia e tanplan en Kosova, a mai de Serbia. Uèi, segles après la marcha dels turcs, lo sèrbe es una lenga parlada per mai de 12 milions de personas e usa ambedós alfabets per escriure, lo cirilic e lo latin. E a encara una literatura medieval plan rica e unica al continent europèu.
