LA REVÒLTA DE JAUME D’URGELH

Francesc Sangar.- L’an 1412, representats dels tres estats de la Corona d’Aragon, lo Reialme d’Aragon, lo Principat de Catalonha e lo Reialme de Valéncia foguèron amassats a la vila aragonesa de Casp, per decidir qual deviá eretar lo tròn après la mòrt sens descendéncia legitima del darrièr rei, Martin I “l’Uman”. Foguèt lo “Compromís de Casp”.

Après la decision d’autrejar lo tròn a Ferran d’Antequera de la dinastia castelhana dels Trastamara, un autre candidat amb mai possibilitats, lo comte Jaume d’Urgelh acceptèt pas lo resultat. Qualques istorians opinan que la siá maire, Margarida de Montferrat, pressionèt lo sieu filh Jaume perque organizèsse una rebellion contra Jaume, amb l’òrdre: “Filh mieu, o rei o res.”.

Divèrses membres de las Corts Catalanas (lo Parlament) enviaren de messatges al comte d’Urgelh en demandant prudéncia e amb l’avertiment de las possiblas consequéncias d’aquela decision. Èra al Principat de Catalonha ont Jaume d’Urgelh aviá agut mai partidaris de la siá candidatura pendent la reünion a Casp.

Lo començament de la revòlta

Primièrament, lo comte refusèt manifestar obediéncia e vassalhatge al nòu rei Ferran. E posteriorament, comencèt la revòlta. Foguèron contractats de mercenaris estrangièrs (en aquela epòca existissián pas las armadas abitualas) e ocupèron qualques castèls e qualcunas fortificacions de las comarcas pirenencas catalanas. Cossí èra previsible, lo rei Ferran respondèt amb un atac contra las vilas e pòbles partidaris del comte d’Urgelh, basicament dins las comarcas occidentalas del Principat de Catalonha.

Jaume d’Urgelh se refugièt a Balaguer, la vila mai importanta del sieu comtat, mas que gaudissiá pas justament d’una estructura fortificada tròp fòrta. Lo mes d’Agost de 1413, las tropas reialas arribèron a la vila, e comencèt un sètge, del temps qu’autras tropas del Trastamara ocupavan los castèls que formavan la resisténcia del comte Jaume, qui esperava l’arribada de l’ajuda de tropas anglesas e gasconas per las relacions qu’aviá mantenudas amb Anglatèrra e la noblesa de la Gasconha, mas que jamai arribèron pas.

Lo jorn 31 d’Octòbre de 1413, finida la neuridura a Balaguer, lo comte d’Urgelh capitulèt davant las tropas reialas. Empresonat, foguèt jutjat per revòlta. Foguèt pas executat, mas perdèt totes los sieus títols aristocratics e las siás proprietats (comprés lo comtat d’Urgelh, lo mai important), e la condemnacion foguèt l’exili a Castelha, e fin finala a Xàtiva, al Reialme de Valéncia, l’an 1433. D’aquela manièra, lo comte Jaume d’Urgelh foguèt conegut coma lo “Malastrós” pel pòble e l’istòria.

En vesent las consequéncias de la siá accion, foguèt probablament una temeritat la revòlta, mas benlèu tanben seriá estat totjorn jos una cèrta vigilància dempuèi la monarquia, en sabent los Trastamara que la dinastia d’Urgelh possedissiá benlèu mai legitimitat per optar als tròns dels estats de la Corona d’Aragon.

L’istoriografia catalana a especulat totjorn sus la possibilitat d’una trajectòria istorica desparièra e mai positiva se los estats de la Corona d’Aragon foguèsson estats governats pel comte d’Urgelh e los sieus successors, e pas per una dinastia estrangièra coma èran los castelhans Trastamara.