LO DARRIÈR PRINCE DE GALAS
Christian Andreu.- Owain ap Gruffyd (1354-1415), tanben conegut coma Glyndŵr, foguèt lo darrièr prince de galas nadiu. La sieu ròtle dins l’istòria medievala de l’Euròpa occidentala es encara importanta, pr’amor de la revòlta que dirigiguèt al long de mai de 15 annadas contra la corona anglesa e la siá defensa de l’independéncia galesa. Sens aquesta figura, Galas jamai aguèsse agut un parlament sonque galés e lo sieu remembre encara es plan viu dins los galeses, mai de 6 sègles après.
Una discussion entre Glyndŵr e un senhor feodal vesin en l’an 1400 menèt al galés a se proclamar prince de tots los galeses pr’amor de la sieuna origina nòbla. Aquò entraïnèt una revòlta de milièrs de galeses contra la preséncia anglesa al País de Galas e de leis anglesas pus despoticas contra los galeses que, se revoltèron encara mai. Lo supòrt a Glyndŵr venguèt encara màger. La revòlta venguèt militara e i aguèt d’atacas e de sètges a castèls contrarotlats pels angleses. E encara de batalhas, que los galeses ganhèron e los angleses perdèron. E sonque quatre ans après, Glyndŵr foguèt coronat Prince de Galas davant d’enviats franceses, escoseses, bretons e leoneses. Aquel an començariá un periòde de libertat pels galeses que, totun, demorariá pas per totjorn.
Puèi Glyndŵr declarèt oficiala la creacion d’un Parlament Galés (1404) e la tornada de divèrsas leis tradicionalas galesas, confirmèt la creacion d’una Gleisa nacionala galesa independenta dels angleses e ordonèt bastir doas universitats. Al delà, la mefisança dels angleses tanben entraïnèt bastir una aliança amb los franceses e sonque una annada puèi una armada francesa desbarcava en Galas per ajudar lo nòu país medieval europèu.
Lo nòu estat galés, pasmens, sonque demorariá fins a 1409, quora los angleses capturèron los castèls d’Aberystwyth e Harlech, ont Glyndŵr encara luchava per subreviure politicament. Glyndŵr acceptèt pas lo perdon del rei anglés Enric Vn e causiguèt se retirar a las montanhas galesas per contunhar la lucha. Una lucha que demorariá, aumens, fins a la sieuna mòrt, en 1415.
Aquel prètzffach balhèt als galeses una imatge gaireben eroica de Glyndŵr e foguèt restacat al mitic rei Artús, pr’amor que jamai poguèt èsser capturat pels angleses. Qualcunes encara afirmavan que Glyndŵr tornariá un jorn per librar los galeses. Aquò demorèt decadas.
Una vida complèxa
Glyndŵr nasquèt d’una familha nòbla tradicionala galesa que demorava a la frontièra entre Galas e Anglatèrra. Lo sieu paire, Gruffid Fychan II, moriguèt en 1370 e calguèt que Glyndŵr dirigiguèsse l’ostal familhar dempuèi aquela epòca. Los ancessors del galés èran los princes de Powys e Deheurbarth, e encara Gwynedd, d’estats feodals independents galeses fins fasiá pas gaire.
Glyndŵr estudièt de leis a Londres pendent mai de 7 ans e puèi tornèt al País de Galas. En 1384 es amb Sir Degory Sais a la frontièra amb Escòcia e una annada puèi luchèt amb los angleses contra los escoceses. Encara en 1387 luchèt en la còsta de Kent contra una flòta flamenca, castelhana e francesa. Puèi encara, luchèt al costat del futur rei anglés Enric IVn a la batalha de Radcot Bridge. Una experiéncia que l’ajudariá puèi pendent la revòlta galesa de 1400.
Pendent la fin de la decada de 1390 lo baron grey de Ruthyn raubèt cèrtas parts de las tèrras de Glyndŵr. Lo galés se n’anèt al parlament anglés per demandar de justícia. Totun, n’aguèt pas. Quora foguèt ordenat d’anar a defensar la frontièra amb Escòcia aguèt pas temps de cridar los sieus òmes e a Londres òm comencèt a afirmar que Glyndŵr èra un traïdor. Pasmens ja èra tròp tard.
En 1400 Glyndŵr comencèt una revòlta de 15 annadas contra los angleses – que los galeses uèi encara nomenan la Darrièra Guèrra d’Independéncia-. Lèu los galeses conquistèron divèrses castèls e ganhèron lo contraròtle de la majoritat de Galas. Lèu tanben arribèt d’ajuda dels franceses, escoceses e bretons. En 1403 una armada galesa e francesa desfachèt lo meteis rei anglés Enric IVn a la batalha de Stalling Down. Puèi, çò qu’èra dels angleses, foguèt balhat als galeses, e la sieuna imatge venguèt mitica.
Glyndŵr tanben trapèt d’aliats entre los òmes leials al depausat rei anglés Ricard II. Quora un òme de Ricard II foguèt executat a la vila frontalièra de Chester lo pòble se revoltèt per ajudar los galeses. Glyndŵr’s profechèt per atacar los angleses e se proclamar Prince de Powys. Glyndŵr comencèt a ganhar de territòris e la guèrra s’espandiguèt mai e mai. En 1401 lo rei anglés Enric IV declarèt una amnistia per totes los galeses franc la familha de Glyndŵr. Pasmens, lo prince galés respondèt amb la victòria de Mynydd Hyddgen a Pumlumon contra los angleses.
La guèrra tanben arribèt al nòrd galés, ont mai e mai castèls angleses foguèron assetjats e Glyndŵr venguèt Prince de Galas. Mai e mai pressionat militarament pels angleses lo galés demanèt d’ajuda als escoceses e irlandeses mas capitèt pas a l’ora de recebre d’ajuda militara d’aqueles. En 1402 una nòva armada anglesa èra vencuda pels galeses a la batalha de Bryn Glas. Ailà foguèt capturat Mortimer, un personatge considerat plan dangierós pel rei anglés, que volguèt pas pagar res d’argent per la sieuna liberacion. Mortimer s’alièt amb Glyndŵr après maridar la sieuna filha. De mai en mai franceses e bretons desbarcavan al País de Galas per luchar contra los angleses.
Dempuèi l’an 1403 òm pòt considerar tot Galas en lucha contra los angleses. De milièrs de galeses se’n tornavan dempuèi Anglatèrra per luchar per la libertat del sieu país. E d’arquièrs galeses de l’armada anglesa encara (centenars) abandonèron los angleses a Escòcia e França. En 1404 l’armada galesa brutlava lo castèl de Cardiff e los pòrts galeses foguèron declarats dubèrts als franceses.
Aquel an, après véncer quatre còps al prat batalhièr los angleses, Glyndŵr foguèt coronat Prince de Galas. L’eveniment se debanèt davant d’enviats pels reialmes de França, Escòcia e Leon. Lo luòc causit per s’amassar al parlament galés foguèt Machhynlleth. Puèi, en 1405 Glyndŵr s’alièt amb Mortimer e lo Comte de Northumberland. Galas s’espandiriá fins als flumes Severn e Mersey e ganhariá Cheshire, Shropshire e Herefordshire. Lo sud e oèst anglés seriá per Mortimer e la rèsta pus septentrionala pel comte de Northumberland. D’ajuda navala bretona e escocesa foguèt confirmada.
En 1405 una armada galesa francesa dintrèt en Worcestershire per lo conquistar mas après trapar una armada anglesa se retirèron. En aquela epòca sonque qualcunes castèls angleses demoravan pas conquistats pels galeses al País de Galas. Glyndŵr se nomenèt Prince de Galas per Gràcia de Dieu- Owynus Dei Gratia Princeps Walliae – .
Lo declin galés
Pasmens, dempuèi 1405 los franceses ajudèron pas pus los galeses. E aquestes perdèron la batalha de Pwill Melyn. Los angleses, a mai, desbarquèron a Anglesey (Llanfairpwllgwyngyll en galés) dempuèi irlanda e lèu conquistèron lo vilatge. Los angleses comencèron a ganhar de batalhas e de mai en mai sètges e en 1408 Glyndŵr deviá fugir al nòrd de Galas. La campanha èra dirigida ara pel jove prince anglés que seriá Enric V, que decidiguèt d’utilizar una nòva estrategia ; l’ataca economica.
Lo prince Enric barrèt tot lo comerç galés e arrestèt l’arrivada de mai d’armas als galeses. Sonque un an après, en 1409, los angleses ja avián tornat a conquistar la majoritat del País de Galas. Lo perdon general reial anglés arribèt en 1411. Northumberland èra fugit e Mortimèr mòrt en batalha. Glyndŵr venguèt asetjat al castèl d’Harlech mas poguèt fugir. La revòlta dintrèt ara una nòva estapa : Glyndŵr demorava amagat e èra considerat enemic d’Anglatèrra. Encara en 1412 luchava contra los angleses. Dempuèi aquò jamai tornèt a èser vist viu pels galeses.
En 1413 lo prince Enric venguèt Enric V e aufriguèt mai de perdons als galeses. En 1414 arribavan de notícias d’una aliança entre Glyndŵr e lo dirigent lolard Sir John Oldcastle. Enric V aufriguèt fins a dos còps lo perdon a Glyndŵr, que refusèt. Jamai foguèt traït pels galeses. Pasmens en 1415 arribèt la notícia de la siuena mòrt amb sonque 56 ans.
Lo luòc ont foguèt sepelit es jamai estat descobèrt. Qualcunes dison que foguèt sepelit a Corwen, prèp de las sieuna tèrra mairala. D’autres encara, qu’a Herefordshire. Dempuèi alavetz la legenda venguèt màger, pr’amor que los galeses considerèron qu’èra pas mòrt e que sonque esperava lo moment per tornar, véncer tornarmai los angleses e balhar l’independéncia al País de Galas. Un prètzfach qu’encara uèi plusors galeses encara desiran.
