LO JOIÈL DE BALI
L’escòla academica istorica internacionala comença, pauc a cha pauc, a aver una vision mai complèxa de l’edat medievala de la planeta. E l’eurocentrisme comença a daissar luòc a l’istòria, tanben medievala, d’autras regions e continents en defòra d’Euròpa. Per ansin, cèrts reialmes africans, asiatics e americans començan a dintrar dins lo periòde e menan a un vejaire mens simple dels prètzfaches medievals.
Una caracteristica tipica de l’Euròpa medievala, la feudalitat es pas inclús dins l’istòria d’aquelas societats pas europèas. Mas n’i a d’autras que permeton classificar tanben lo periòde e las regions segon d’autres paramètres istorics. E, aital, lo legeire occidental pòt tanplan aver una nòva vision sus de reialmes e personatges istorics desconeguts fins ara dins l’istòria medieval. Lo reialme indoïsta/bodista de Bali, situat al l’ocean indian, al nòrd del continent australian ne poiriá èsser un bon exemple.
Lo joièl istoric de Bali seriá aquela epòca que l’illa qu’aguèt un reialme independent abans de la siá integracion al reialme màger de Java en epòca posteriora. Demorèt entres lo sègles X e XIV (malgrat que la lista de reis balineses contunhèt fins al sègle XX). E foguèt pas un pichonèl reialme car s’espandiguèt vèrs d’autras illas dont l’èst de Java, tota l’illa vesina de Lombok e l’oèst de Sunbawa pendent la siá melhora epòca.
Lo començament del reialme de Bali
Lo periòde medieval de l’illa de Bali comencèt aperaquí lo sègle VIII quand foguèron escrichas las primièras tauletas bodistas sagradas. Son las primièras tauletas escrichas a Bali (stupikas) e son lo començament de l’edat medievala d’aquela illa. Foguèron escrichas pendent la regéncia de Gianyar e foguèron trapadas als vilatges de Pejeng, Tatiapi e Blahbatuh. La siá semblança amb d’autres tèxtes escriches a Java pendent la quita epòca son grandas.
Lo tèxt mai ancian que parla d’un sobeiran d’aquela illa es l’escrich sus pèira de Belanjong, que ne parla del rei Sri Warmadewa. Lo tèxt es d’aperaquí l’an 914. Segon semblariá, en aquela epòca i aguèt una guèrra a l’interior de l’illa entre aquel rei e un autre enemic de Warmadewa.
Lo capluòc de l’illa en aquela epòca es encara desconegut, mas semblariá que lo centre cultural e religiós foguèt Gianyar. Pendent la fin del sègle X, lo rei Udayana èra maridat amb la reina Mahendradatta, de l’èst de Java. Aquò vòl dire que, o ben Bali èra aliat de Java, o Java n’èra un estat vassal. Ambedós sobeirans foguèron los parents del celèbre rei de Bali Airlangga (1001-1040).
L’influéncia chinesa sus l’illa comencèt pendent la fin del sègle XII quand l’usatge d’argent chinés (kepeng) s’espandiguèt d’un biais prigond sus l’illa. Una princesa chinesa venguèt reina de l’illa, mas l’influéncia de l’illa vesina de Java venguèt dempuèi aquela epòca mai e mai granda. En 1284 lo rei de Java Kertanegara ataquèt lo reialme de Bali, segon demorèt escrich a la cronica de Desavarnana. Pendent la fin d’aquela epòca los reis de Bali foguèron empresonats e l’illa entièra foguèt annexada al reialme javanés de Singhsari. Pasmens, una revòlta de l’an 1292 tornèt l’independéncia a Bali.
Los javaneses tornarián pas a Bali fins a l’an 1342, quand Gajah Mada, amb una flòta javanesa del reialme de Majapahit desbarquèt a l’illa per la conquistar. La resisténcia demorèt de meses mas, fin finala, Lo rei de Bali foguèt batut a Bedulu en 1343. Dempuèi alavetz l’illa patiguèt plusors revòltas interioras de princes e nobles que volián tornar a Bali la siá independéncia politica. Lo periòde finiriá pendent la fin del sègle XIV, quand Bali foguèt conquistat pel sultanat islamic de Demak. Dempuèi alara los abitants de l’illa luchèron durant sègles per las siás cresenças bodistas e indoïstas fàcia a la religion islamica, que s‘espandiguèt d’un biais general per la region fins al sègle XIX.
