L’ANGLO-NORMAND

Christian Andreu.- Luenha es l’idèa de la majoritat d’estats medievals monolingües ont se parlava sonque una lenga e pro de la realitat de l’euròpa d’aquela epòca. L’Anglatèrra dels sègles XI-XV foguèt pas cap excepcion e, al costat de l’anglés, la lenga del pòble, i avián tanben pus lengas parladas coma l’anglo-normand, l’anglo-francés, lo cornic o lo cambrian, entre d’autras. E l’anglo-normand aguèt una importància clau segon demorèt escrich.

Pr’amor que l’anglo-normand, un dialècte de l’ancian normand (una lenga apertenent al grop de lengas d’oïl) arribèt amb Guilhèm lo Conquistaire en 1066 a Anglatèrra. E, lo temps menèt a la noblesa, los foncionaris de l’administracion reiala e las classas nautas a lo parlar per se diferenciar del pòble, a mai dels meteisses anglo-normands, que parlavan pas l’anglés.

Aital, e aprés ganhar la batalha d’Hastings en 1066 los normands conquistèron tota Anglatèrra. Totes aqueles qu’èran amb Guilhèm  lo Conquistaire sonque parlavan normand o d’autres dialèctes e lengas del nòrd francés, coma la lenga picarda. Comprenián brica l’anglés e arribèron a publicar d’edictes per demanar l’aprenentatge de l’anglo-normand a totes los abitants del país (mas capitèron pas).

Dempuèi lo sègle XII l’anglo-normand evolucionèt de biais pròpri e diferenciat del francés o meteis normand pr’amor que, per rapòrt a aquelas lengas, demostrèt èsser una lenga plan conservadora. Utilitzada al mond literari e administratiu anglés pertot, provoquèt una Anglatèrra amb tres lengas; l’anglo-normand, parlat per la classe nauta e la borgesiá, lo latin, parlat al mond de la justicia e els tèxts escrichs, e l’anglés medieval (anglo-saxon), parlat encara per la majoritat dels angleses.

Per ansin, l’anglo-normand foguèt una lenga plan comuna als libres mas tanben a l’administracion e fins a la fin del sègle XV. Cal esperar a la publicacion de cèrtas òbras literarias d’autors angleses coma Chaucer per veire un declin de la sieuna parla, qu’arribèt, fin finala, a la fin d’aquel sègle (s.XV) pr’amor que los pròpris angleses comencèron a aver una idèa mai brava de la sieuna lenga pròpria, l’anglés, e decidiguèron usar sonque aquela.

Pendent tota aquela epòca ne son demorats plusors manuscrits qu’an coma tòca ensenhar l’anglo-normand a la populacion anglesa. Mas lo pòble anglés, las classas mejanas e bassas jamai aprenguèron l’anglo-normand, segon mai d’un cercaire. Sonque qualcunes cavalièrs e la majoritat de la nobles, a mai de l’administracion reiala lo parlèt, e lo parlèt plan.

La preséncia de l’anglo-normand a l’Anglatèrra medievala pasmens, provoquèt cap influéncia sus la lenga anglesa, pro diferenta. Per començar, l’estructura ordinària de la frasa èra considerada coma fòla pels angleses pr’amor qu’èra la contrària a l’anglesa. E, aital, s’escrivia Blood Royal e pas Royal Blood o encara Court Martial e pas Martial Court. Totun, l’usatge de l’anglo-normand per part dels reis angleses foguèt contunh dempuèi l’epòca de Ricard I, qu’aviá coma rason Dieu et mon droit, escrich en francés e pas en anglés (Ricard I, lo rei que jamai parlet anglés).

La lenga de l’administracion anglesa

La lenga de l’administracion anglesa pendent aqueles sègles foguèt jamai l’anglés. Una majoritat de tèxtes foguèron escriches en latin, òc, mas quand caliá tanben èra usat l’anglo-normand, per far de leis, correspondéncia o comèrci e aquò a totes los nivèls. Pendent lo sègle XV, pasmens, l’anglo-normand venguèt pro anglicizat e comencèt un prigond declin que lo menariá a l’extincion finala orala abans de la fin del sègle. Cal remembrar tanben que l’anglo-normand evolucionat en Anglatèrra èra pas lo meteis normand parlat a la Normandia continentala e avián problèmas de compreneson entre ambedoas comunautats.

D’un autre costat, e malgrat que lo latin contunhèt d’èsser la lenga de la glèisa, l’educacion e l’istòria, l’anglo-normand trapèt lèu un luòc en la societat anglesa dempuèi l’an 1066. Ne son demoradas bèlas cronicas escrichas pas en latin mas en anglo-normand e tot lo comèrci internacional foguèt realizat tanben en aquesta lenga.

Fins a la fin del sègle XIV, a mai, lo francés foguèt la lenga de la cort reial, a mai de l’anglo-normand. La Guèrra de Cent Ans entraïnèt un nacionalisme anglés que provoquèt veire, de mai en mai, l’anglo-normand, coma una lenga estrangièra, e comencèt un grèu declin – qu’a nivèl escrich, totun, demorariá encara fins al sègle XVIII -.

Fòrça reis angleses parlèron l’anglo-normand e tanben lo francés dempuèi l’epòca de Guilhèm lo Conquistaire (1066-1087). E aquò foguèt aital fins a l’epòca d’Enric IV (1399-1413), lo primièr rei anglés e duc aquitan que parlèt en anglés. E son filh, lo celèbre Enric V, foguèt lo primièr qu’escriguèt en anglés e pas en anglo-normand o francés.

La Carta Reiala

La Magna Carta, la coneguda primièra constitucion anglesa balhada per Joan sens Tèrra en 1215 foguèt revirada de l’anglo-normand pr’amor que los angleses comprenián pas çò qué i èra escrich. E, puèi, la cancelariá anglesa aqueriguèt la costuma d’escriure en latin los documents de la meteissa e los documents reials en anglo-normand.

Per comprene melhor l’importància d’aquela lenga a l’Anglatèrra medievala podèm observar cossí èra fach un judici : los representants del rei dont lo jutge e secretaris usavan l’anglo-normand o francés, lo pòble parlava en anglés e la senténcia èra escricha en latin. Una situacion plan desconeguda d’aquela epòca.

Aquò se debanèt totjorn aital fins al declin lent de l’anglo-normand en Anglatèrra – encara en 1731 calguèt enebir l’usatge escrich d’anglo-normand a la cort de justicia –. L’anglo-normand venguèt una lenga fòrça mens celèbra e perdèt lo prestigi d’epòcas anterioras. Sonque qualcunas comunautats isoladas contunhèron de lo parlar, coma los josieus, benlèu per se diferenciar dels angleses.

L’anglo-normand, totun, daissèt encara cèrtas paraulas a l’anglés coma castèl, que venguèt castle, cachi, que venguèt to catch, gardin, que venguèt garden o pouquette que venguèt pocket. La prononciacion de l’anglo-normand, a mai d’aquò, foguèt fòrça desparièra del normand continental e pr’açò i aguèron totjorn problèmas de compreneson entre d’angleses e de normands lèu lèu.

L’anglo-normand tanben entraïnèt la fin de la literatura – e benlèu la parla – de l’anglo-saxon, que puèi vendriá anglo-normanda o latina als sègles XI, XII, e XIII e anglesa dempuèi lo sègle XIV.

De dinastias anglesas coma los Plantagenèst aimèron sonque la literatura anglo-normanda e assagèron encara de menar la sieuna lenga a d’autres luòcs. Aital, quand los normands angleses conquistèron la majoritat d’irlanda en 1169 foguèt tanben la lenga dels nous senhors feudals de l’illa l’anglo-normand e pas l’anglés. Aquesta situacion demorèt plan fins als sègles XIV e XV. Ne son testimòni, uèi lo jorn, de paraulas gaelicas coma garsún (gojat), cóta (vestit) o gairdín (jardin). E Tanben cal remembrar que mai d’una cronica foguèt escricha en iberno-normand, çò es la lenga normanda parlada pels escoceses.

La realitat es doncas jamai cossí podèm l’imaginar. Per l’interpretar i a los istorians e lingüistas que podèron demostrar que i aguèt jamai cap Anglatèrra (ne França ne Peninsulas Iberica e Italiana o Alemanha) medievalas monolingüe. Se òm pòt definir l’edat medieval plan benlèu seriá amb lo nom de l’epòca del plurilingüisme europèu. E benlèu tanben mondiala.