LO CORNIC

CAM.- Lo cornic o kernowek es uèi una lenga escantida parlada uèi sonque per un pichon grop de personas. Totun, a l’edat mejana foguèt la lenga pus importanta e mai parlada de Cornoalha, lo sud-oèst anglés. Uèi se parla un cornic estandard après la mòrt dels darrièrs parlaires d’aquesta lenga aperaquí lo sègle XVIII. Malgrat aquela evolucion, lo cornic contunhèt d’èsser la lenga pus parlada en la region e  poguèt arrestar la creissença de l’anglés coma lenga principala de la sieuna populacion pendent tota l’edat medievala.

Lo cornic foguèt familha del galés e del breton e n’a la meteissa lenga ancessora. Aquel grop de lengas foguèt parlat per totas las illas britanicas abans de l’arribada dels angles e saxons. Puèi, la lenga parlada per d’anglo-saxons, poguèt, pauc a cha pauc, isolar de mai en mai a l’èst anglés e galés las lengas cèltas parladas ailà tradicionalament. E lo cornic, malurosament, foguèt pas cap excepcion dins aquela guèrra lingüistica que visquèron las illas britanicas pendent tota l’edat mejana.

Aital, e malgrat ésser la lenga pròpria de Cornoalha, patiguèt una fòrta pression de l’anglo-saxon primièr e de l’anglés apuèi durant sègles. Cada sègle demorava mai situada a l’oèst, fins qu’arribèt a la còsta, ont poguèt pas pus se retirar. E ont s’escantiguèt après l’edat medievala. De remembrar que lo cornic podiá èsser plan comprés pels bretons pr’amor d’ua familha lingüistica comuna.

Una lenga cèlta

Lo cornic foguèt una lenga mai de las lengas cèltas parladas a las illas britanicas de biais tradicional. Una mai qu’aguèt l’airal situat pus al sud-oèst d’Anglatèrra coma ostal. Per situar plan la sieuna origina cal parlar tanben d’autras lengas cèltas indoeuropèas, coma lo galés, lo breton, lo cumbrian, lo gaelic escocés, la lenga de l’illa de Manx e benlèu lo picte.

Segon lo cercaire Joseph Loth, lo cornic e lo breton foguèron dos dialèctes de la meteissa lenga e que i aviá mens diferéncias pendent l’edat medievala qu’uèi lo jorn. D’un autre biais, l’istorian Kenneth Jackson confirmèt fa temps que lo cornic podiá plan èsser comprés pels bretons, pr’amor qu’èran de lengas plan pròchas.

Cossí que siá, lo cornic ja comencèt a dessaparéisser de l’èst de Cornoalha ja pendent lo sègle XIV e o faguèt encara mai pendent lo sègle XV. Puèi, s’escantiguèt del centre de Cornoalha pendent los sègles XVI e XVIII fins als sieus darrièrs parlaires, que visquèron a la còsta oèst de Cornualla e que moriguèron aperaquí l’an 1750.

Aital, e segon lo vejaire de plusors cercaires, lo cornic evolucionèt de biais parièr a d’autras lengas cèltas pròchas almens dempuèi l’Edat de Fèrre a abans ja de l’arribada dels romans. L’arribada e espandida dels anglo-saxons, qu’arribèron a las illas britanicas al sègle V, provoquèt la desseparacion d’aquel grop de lengas, que demorèron isoladas e sens mai de contacte. Per ansin, aquò foguèt çò que passèt, a mai del cornic, al galés, que demorèt desseparat del cornic e del cumbrian. Segon Jackson, aquò se passèt aital pr’amor de la desfacha cèlta de Deorham de l’an 577. Aquela desseparacion politica e geografica auriá provocat una evolucion desparièra en aquel grop de lengas e situèt lo cornic e lo breton d’un costat e lo galés e lo cumbrian de l’autre, mas totjorn devessits per la lenga anglo-saxona.

Lo cornic, coma lenga cèlta, patiguèt lo meteis astre que las autras lengas de la siá familha lingüistica. Aquò tanben se debanèt a nivèl politic, car l’airal contrarotlat pels cèltas demeniguèt de mai en mai après l’espadiment saxon de Wessex. Lo periòde dels sègles IX a XIII lo cornic, totun, contrarotlava encara tot Cornoalha, e sonque comencèt a demenir lo sieu territòri aprés la conquista anglo-saxona de Devon, quora arribèt de nòva populacion anglo-saxona a la region pr’amor de la conquista de la meteissa.

D’efièch, lo pus ancian tèxt escrich en cornic es del sègle IX. Son divèrsas paraulas escrichas en cornic dins lo libre De Consolatione Philosophiae de Boèci, escrich en latin. Òm i trapa las paraulas cornicas ud rocashaas (ela aimava pas la tèrra). Tanben i a una Lista de Sants de la meteissa epòca escricha en cornic e una lista d’esclaus coneguda coma la Lista de Bodmin. La melhor pèça, totun, es una diccionari pichon de cornic e latin nomentat Vocabularium Cornicum. Après l’edat medievala lo libre demorèt en un airal ont sonque se parlava ja anglés e òm pensava que foguèt ancian galés. Foguèt pas descobèrt qu’èra cornic fins al sègle XVIII.

Lo cornic contunhèt de viure un periòde d’aur tre los sègles XIII e XVII e òm sospecha qu’al sègle XIII i aguèron fins a 39.000 parlaires de cornic al mond. Dempuèi, aquela chifra comencèt a declinar e venguèt de mai en mai pichonèla pendent sègles. D’aquela epòca es lo libre Ordinalia, un cicle de 3 òbras de teatre, Origo Mundi, Passio Christi and Resurrexio Domini. D’aquel periòde tanben son los dramas Beunans Meriasek (Vida de Meriasek) e Bewnans Ke (Vida de Ke), que mòstran un rei d’Armorica e Cornualla, lo rei Teudar, e que poiriá èsser un sinonime del rei Edoard VII o Enric VIII.

Lo Charter Fragment, e encara lo poèma  Pascon agan Arluth foguèron tanplan escriches al long del sègle XIV. Segon un rapòrt enviat al rei anglés Enric VIII encara en l’an 1542 i aviá pas dengun en Cornoalha que parlèsse anglés e los angleses podián pas parlar amb degun pr’amor que tota la populacion cornica parlava sonque cornic.

Après la revolucion religiosa viscuda en l’Anglatèrra del sègle XVI, los parlaires de cornic confirmèron que i avián pas participat pr’amor que comprenián pas l’anglés. Ja abans, en 1497, Cornualla visquèt la Revòlta del Libre de Pregàrias,  quora foguèt impausat coma nòu libre de pregàrias en Cornoalha una nòva version en lenga anglesa. Los abitants de Cornoalla demanèron tornar al libre escrich en cornic, mas las autoritats volguèron pas. I aguèron mai de 4.000 mòrts que moriguèron pr’amor del chaple de l’armada anglesa d’Enric VIII.

Aquela revòlta provoquèt un grand damnatge a la lenga cornica dempuèi lo sègle XVI e la fin de l’edat medievala. Lo sieu declin venguèt dempuèi alavetz, de mai en mai rapid. Segon mai d’un cercaire, los abitants de Cornoalha aguèron de besonh aprene a parlar en anglés per se far perdonar pel rei anglés, qu’encara considerava que totes èran desleials dempuèi aquela revòlta. E pr’amor d’aquò, finiriá per s’escantir dos sègles après.