CAVALIÈRS TEMPLÈRS EN ARAN
Francesc Sangar.- Era Orde des Cavalièrs Templèrs o des Praubes Companhs de Crist deth Temple de Jerusalèm siguec ua des institucions religioses e militars damb mès transcendéncia pendent era Edat Mejana europèa. A compdar deth sègle XIIau, e ath long de lèu dus cents ans acumulèren un poder, ua influéncia e ua riquesa economica basada en tèrres e fortificacions que configurèren un contrapés ara estructura monarquica e feudau dera epòca.
Era sua preséncia ère visibla en lèu tota Euròpa Occidentau, e Aran no’n siguec cap d’excepcion. Quina peada deishèren en territòri aranés? Bona part des hònts sus era sua estada en Aran se basen sus era tradicion condada pendent sègles e en diuèrsi indicis, damb era premissa d’ua preséncia, mès que mès, ena part nauta deth territòri. Coma pròva testimoniau arqueologica dera sua estada enes Pirenèus, en camin deth propèr pòrt de Benasc, apròp der espitau de Luishon (Nauta Garona), sigueren trapadi dètz esqueletes d’òmes que, pes caracteristiques deth sòn enterrament e des sues auçades e complexions corporaus, semble qu’èren cavalièrs, probablament templèrs.
Ua donacion de tèrres
Es Templèrs aurien arribat en territòri ara seguida d’ua donacion de tèrres ath torn der an 1130 (pòques annades dempús dera fondacion dera orde en 1118), a on sonque existien es pardies d’ua glèisa preromanica anteriora que siguec restaurada e utilizada coma capèla deth castèth d’Arties, qu’es madeishi Cavalièrs Templèrs bastiren posteriorament.
Es Templèrs collaborèren ena construccion de diuèrses glèises laguens dera Val, coma era de Cap d’Aran, era de Sant Estève de Betren, era dera Assompcion de Vilamòs e era de Sant Joan d’Arties. Aguesta collaboracion demostrarie un enraïtzament plan important en territòri aranés. E semble qu’es templèrs d’Aran ajudèren tanben ath bastiment dera capèla templèra de Garin, en Luishon, que demostrarie eth contacte constant e era bona relacion que mantiegen damb es Cavalièrs Templèrs que residien en actuau departament dera Nauta Garona.
Atau madeish, era importanta devocion per Sant Joan qu’a existit tostemp en Aran poirie èster ua clara evidéncia d’aguesta significativa peada, pr’amor qu’es cavalièrs templèrs comandauen oracions abituaument ad aguest sant. En madeish Arties e tanben en Les, cada net de Sant Joan celèbren ues des seues hèstes mès importantes, damb era “Crema der Haro”, o “deth Taro”, segontes eth municipi, un avet cremat entà celebrar eth solstici d’ostiu.
Eth castèth d’Arties, tanben coneishut coma eth de Peralèr, aué en dia en municipi de Naut Aran, aurie estat era bastenda militara mès remercabla dera preséncia templèra en Aran. Encara qu’era prumèra constància documentau que possedim ei der an 1283, era sua edificacion s’entamenèc en obtier es Cavalièrs Templèrs eth privilègi de construccion de fortalesa autrejat peth monarca Anfós eth Cast (1157 – 1196).
En Arties existic un aute castèth, eth d’Entransaigües, d’emplaçament exacte desconeishut mès supausat ena confluéncia entre es corrents dera Garona e deth Valarties, que siguec destruït coma conseqüéncia d’un atac francés er an 1283 e que, en principi, non aurie relacion damb es Cavalièrs Templèrs. Bèri istorians, peth hèt de non auer estat descorbides es rèstes d’aguesta dusau fortalesa, supausen que poirie tractar-se d’un unic castèth.
Un castèth rebastit
Segontes era descripcion escrita per Francisco de Gràcia de Tolba en 1613, eth castèth ère integrat per un mur orientat tà ponent damb ua pòrta damb forma de tor de güeita semicirculara ath cant nòrd dera fortificacion, compausada per ua planta baisha e tres estatges superiors, un aute mur orientat tà lheuant damb dentelhs e dus murs mès que junhien es quate torrasses des angles. En cada angle se plaçaue ua tor. Dues des muralhes mesurauen dus cents seishanta pams de longada, e es autes, cent cinquanta pams de longada e mès de seishanta de nautor. Finaument, en miei dera fortalesa, se trapaue eth pati d’armes e era glèisa parroquiau dedicada a Santa Maria.
Er an 1379 siguec rebastit parciauments pr’amor des damnatges patidi, mès que mès, per atac francés dejà mencionat der an 1283. Non mos cau desbrembar qu’Aran a estat tostemp tèrra de termièra tanben, damb es conseqüéncies belliques que supause aguesta situacion.
Pes entorns deth castèth siguec quilhada ua ermita en aunor de Sant Pelegrin, ua invocacion atau madeish abituau entre es Cavalièrs Templèrs. E segontes ua antica legenda, aguesta ermita e eth castèth èren connectadi per ua sòrta de tunèl sosterranh, jamès localizat. Aué en dia, deth castèth d’Arties, sonque ne demore era tor de güeita comentada mès ensús, deuant dera actuau glèisa parroquiau, e siguec declarat “Ben Culturau d’Interès Nacionau”.
En Cap d’Aran semble qu’existic un petit monastèri des Cavalièrs Templèrs pendent eth sègle XIIau, bastit en un emplaçament a on era tradicion populara asseguraue que s’auie produsit ua aparicion dera Vèrge Maria. Aué en dia, sonque demore en endret ua glèisa.
Era persecucion contra eth Catarisme entamenada a compdar der an 1209 provoquèc er exili de fòrça “Boni Òmes” de cap ath sud des Pirenèus, e Aran venguec “tèrra de passatge” entàs perseguidi, que hugien dera mòrt e era destruccion. Coma es Templèrs se neguèren a atacar as catars, pr’amor qu’era sua morau les empachaue d’atacar (o d’aucir) a un aute cristian, encara que non siguesse catolic, ei fòrça probable qu’es Templèrs dèssen acuelh temporau as catars que crotzauen era Val ena sua hujuda entà tèrres mès segures.
Eth gran poder politic, economic e militar dera orde des Templèrs provoquèc que fòrça monarquies les vedessen coma ua menaça futura e, a començaments deth sègle XIVau, siguec decretada damb multiples e absurdes acusacions era dissolucion dera orde, e comencèc alavetz era persecucion contra es sòns membres. Era màger part d’eri ingressèren en d’autes ordes qu’èren dehòra de sospecha, preferentament ena Orde des Espitalèrs de Sant Joan de Jerusalèm. Coma exemple, eth madeish Castèth d’Arties siguec traspassat as dits Espitalèrs peth rei Pèir III. Un trist finau entà un des capítols mès fascinanti dera istòria medievau europèa.
