L’EMPÈRI MAI GRAND DE LA PLANETA
Una de las figuras mai emblematicas de tota l’istòria medievala foguèt pas ne europèa nimai africana. Filh d’un pòble nomada situat al còr de Siberia poguèt cambiar l’istòria de la planeta entièra pr’amor que fondèt l’empèri mai grand que jamai i aguèt a la Tèrra. Un de cada quatre abitants terrèstres i demorèt e son territòri arribèt fins a un quatren de la planeta blava. Lo nom d’aquela figura tras qu’excepcionala foguèt Gengis Khan.
Dins un contèxt de division politica e desseparacion etnica, l’Empèri Mongòl, fondat per Gengis Kahn (1167-1227,) arribèt quora la majoritat de tribús e confederacions que i aviá al nòrd de China èran tanben divididas. I aviá de guèrras localas plan sovent e atanben d’atacas permanentas als reialmes que i aviá defòra China.
Maugrat aquò – un moment istoric favorable – los primièrs ans de la vida de Gengis Khan foguèron pas aisits. Son paire foguèt assassinat quand Gengis Khan èra jove. Sa femna foguèt raubada e lo pròpri Gengis venguèt un paubre esclau. Totun, poguèt crear una armada aprés se liberar e unificar fòrça mongòls. En 1206 una assemblèa de tribús mongòlas (la majoritat mas pas totas) nomenèt gengis coma nòu sobeiran o Khan. E comencèt far istòria.
Fins sa arribada las guèrras dels nomadas asiatics de l’epòca èran normalament fòrça cuèrtas pr’amor qu’apuèi una o plusors atacas arribava la patz amb de tributs, mai preferits culturalament que non una guèrra sens fin. Mas l’idèa de Gengis Khan sus cossí desvolopar una guèrra èra plan desparièra: solament se podiá ganhar una guèrra amb la conquista totala del territòri. Per ansin, quora l’Empèri de Corasmia volguèt pas cap acòrdi comercial amb los mongòls de Gengis Kahn, arribèt una ataca suspresa de la sieuna armada. Sonques doas annadas apuèi, en 1220, i aviá pas pus cap empèri en Corasmia e lo territòri de l’Empèri Mongòl venguèt dos còps pus grand ( se non mai).
La conquista d’Asia
Après, las armadas mongòlas se desseparèron: qualques unas se n’anèron vèrs Afganistan e d’autras encara vèrs las montanhas del Caucàs. E Gengis Khan encara poguèt véncer l’Empèri Tangut, situat al nòrd de China. Necessitèt pas gaires annadas per bastir l’empèri pus grand de la Tèrra; dempuèi la Mar Caspia fins Japon. Sos filhs conquistèron encara Pèrsia, China e Corèa e arribèron prèp de Viena. Lo mond aviá conegut pas jamai un empèri coma aquel e lo coneisseriá pas pus.
Amb Gengis Khan la rota de la seda venguèt entièra jos un sobeiran. De caravanas, de comerçants, de foncionaris, de diplomatics e de scientifics podián l’usar sens cap perilh. De China arribèt a Euròpa l’impremta e las armas de fuòc, utilizadas en Euròpa ja en 1241.
La costuma a l’epòca èra sepelir lo sobeiran quand moriguèsse sens dire ont. Encara uèi, de temps en quora, los mejans de comunicacion afirman trobar son tombèl cada an. Mas la vertat es que, 700 ans aprés, se sap pas encara ont foguèt sepelit l’òme que fondèt l’empèri mai grand de la planeta. Gengis Khan.
